Andvari - 01.01.1973, Blaðsíða 65

ANDVAKI
NJÁLA MIÐALDAl ILLGISAGA?
63
dóm sögunnar um Gunnar er að ræða. Það er eríitt að hugsa sér, að liöfundur-
inn hafi séð Gunnar fyrir sér á þessari úrslitastund fyrst og fremst sem
mann, sem gripið hafi til einhverra óyndisúrræða.
Auðvitað finnum við marga ákveðna og ótt’íræða siðferðisdóma um menn
í Njálu, hvort heldur það er höfundurinn, er fellir þá, eða sögupersónurn-
ar — og kveður þó öllu meira að neikvæðum dómum. En það er athyglis-
vert, að þessir dómar virðast alveg óháðir sérstöku siðferðiskerfi, heiðnu eða
kristnu. Hinn virkilegi níðingur sögunnar, Mörður Valgarðsson — en liann
er oftar en einu sinni nefndur slægur og illgjarn, líklegur til þess að gera meira
„illt en gott“ (289) - tekur kristna trú; hann reynir meira að segja að snúa
föður sínum til liins nýja „siðar“, að vísu árangurslaust. En Mörður er vondur
maður eftir að liann er orðinn kristinn, eins og hann var áður. Sem kristinn
maður drýgir hann versta verk sitt í rógburðinum um Höskuld, sem leiðir
til dráps þessa gersamlega saklausa manns og síðar til morðbrennunnar að
Bergþórshvoli. Það fer vel saman við aðrar lýsingar á illmenninu, að hetjan
Ivári segir um Mörð, að hann sé „bæði hræddur og huglaus" (356).
Aður en við höldum áfram að skoða sumar aðrar sögupersónur í Ijósi
andstæðunnar heiðinn/kristinn, getur verið forvitnilegt að rifja upp, hvernig
höfundurinn fjallar um kristnitökuna á íslandi. Þessum viðburði er lýst á
frekar hlutlægan hátt sem liverri annarri sögulegri staðreynd - að vísu sem
mjög mikilvægum umskiptum. Þannig er það vissulega lofsvert verk frá
kristilegu sjónarmiði, þegar trúboðinn Þangbrandur drepur berserk (268). En
berserkir eru ekki eftirlæti heiðinna manna heldur. Egill Skalla-Grímsson
hlaut t. a. m. mikla sæmd af vígi berserks, og var hann þó enginn trúboði.
Eitt af mörgum skemmtilegum atriðum í Njálu er samtal Þangbrands og
Steinunnar, móður Skáld-Refs. Gamla konan spyr prestinn, hvort liann hafi
heyrt það, „er Þór bauð Kristi á hólm, og treystist hann eigi að berjast við
Þór“. Hún heldur því líka fram við Þangbrand, að það hafi verið Þór, sem
hraut skip hans við íslandsstrendur; til að leggja frekari áherzlu á þessa sann-
færingu sína varpar hún fram tveimur dróttkveðnum vísum. „Eftir það skild-
ust þau Steinunn og Þanghrandur" (265-266). Ekkert bendir til þess, að
hinn kristni höfundur hafi litið niður á þessa rammheiðnu kerlingu eða skoðað
hana sem eitthvert flagð. Hún stendur þar á sviðinu sem fullgild persóna,
jafningi trúboðans. Afstaða höfundarins er róleg, hreinskilin - og hlutlaus.
Það er hyldýpi staðfest milli slíks atriðis og allra miðalda helgisagna, predikana
eða siðvöndunarrita.
I þessu sambandi er rétt að minna á frásögnina af Hrappi Orgumleiða-