Andvari - 01.01.1973, Side 107

ANDVAHI
KÓPERNÍKUS, ÆVI HANS OG AFREK
105
sem á einlivern hátt snerta þennan fræga mann. Talið er, að einn af vinum
Kóperníkusar, Rheticus, hafi ritað ævisögu hans meðan hann lifði, en hafi
svo verið, er það rit nú glatað. Elztu frásögnina af ævi Kóperníkusar er að finna
í hók, sem franski heimspekingurinn Gassendi ritaði árið 1654, meira en 100
árum eftir lát Kóperníkusar. Bókin er raunar ævisaga stjömufræðingsins Tychos
Brahes, en í viðauka við bókina eru stutt æviágrip þriggja eldri stiörnufræð-
inga, Purbachs, Regiomontanusar og Kóperníkusar. Þannig var þriðjungur úr
viriaulia við ævisögu Tychos Brahes lengi vel liclzta heimildin um þann mann,
sem nú er talinn einn af höfuðsnillingum allra tíma.
Nikulás Kóperníkus, eða Mikolaj Kopernik, eins og hann hét réttu nafni,
fæddist 19. febrúar 1473 í hænum Torun í norðanverðu Póllandi. Torun stend-
ur við ána Vistúlu og var í þá daga um 20 þúsund manna hær, og einn sá
auðugasti í Evrópu. Bærinn var í Hansasambandinu og miðstöð viðskipta milli
Austur- og Vestur-Evrópu. Þangað var skipgengt frá Eystrasalti. Til marks um
ríkidæmi borgarinnar er þess getið, að þar hafi flestar götur verið steinlagðar
og allmörg hús liafi liaft eigin vatnslagnir. Nú á dögum er Torun horg á stærð
við Reykjavík, með háskóla, sem her nafn Kóperníkusar.
Faðir Kóperníkusar, sem einnig hér Nikulás, var verzlunarmaður í góð-
um efnum og atkvæðamaður í bæjarmálum. Kona hans, Barbara Watzenrode,
var af miklu virðingarfólki komin, þannig að segja má, að Kóperníkusi hafi
tekizt vel við val á foreldrum. Hann var yngstur fjögurra systkina.
Þegar Kóperníkus var tíu ára gamall, lézt faðir hans. Tók þá móðurbróðir
hans, Lúkas Watzenrode, fjölskylduna að sér. Lúkas þessi var skörungur hinn
mcsti og varð skömmu síðar hiskup yfir hinu stóra héraði Varmíu. Því emhætti
fylgdu mikil völd, bæði í andlegum og veraldlegum efnum, og frændur Lúkas-
ar nutu góðs af.
Þegar Kóperníkus var 18 ára, var hann sendur til háskólanáms í Krakow.
Háskólinn í Krakow var þá meðal hinna þekktustu í Evrópu; þangað komu
stúdentar víðs vegar að, jafnvel frá Englandi og Frakklandi. í nemendaskrá,
scm varðveitzt hefur frá þcssum tíma, er að finna eftirfarandi athugasemd:
„Nicolaus Nicolai de Thorunia solvit toturn", þ. e. Nikulás Nikulásson frá
Torun hefur greitt skólagjöld að fullu. Latína var á þeirri tíð liið sameiginlega
tungumál allra lærdómsmanna, og eins og venja var til, tók Nikulás upp
latneska mvnd af ættarnafni sínu og kallaði sig Kóperníkus í stað Kopernik.
Ættarnafnið Kopernik er dregið af nafni smábæjarins Koperniki í Sílesíu,
þar sem forfeður Kóperníkusar í föðurætt munu upprunnir. (Nafn bæjarins
mun aftur af því dregið, að íbúarnir hafi unnið við koparsmíð.) Nafnið er
gert að umtalsefni hér vegna þess, að það kemur fyrir í ýmsum myndum,