Andvari - 01.01.1973, Side 147

ANDVARI
HUGUR OG HEIMUR GUDMUNDAR EINNBOGASONAR
145
vitundar vorrar, lætur eftir sig eins konar varanlegar spegilmyndir, er
verða til um leið og reynslan sjálf, eins konar svipi, er hverfa inn í
rökkrið, en ganga aftur og hirtast oss, þegar færi gefst" (133. bls.).
Þessu finnst Guðmundi ekki erfiðara að trúa en að efnið sé til. Vegna þess,
að umheimurinn er til, hljóta minningarnar að vera til á sama hátt, því að
hæði umheimurinn og minningarnar eru orsakir mynda í huga vorum.
Eg hef ýmislegt við þessar kenningar að athuga, því að þær virðast
fullar mótsagna. Ég þykist samt vita, að Guðmundur hafi fært skoðanir
Bergsons í fremur alþýðlegan húning og einfaldað þær, og kann hluti órök-
vísinnar að eiga rót sína að rekja til þess.
Guðmundur vill ekki greina á rnilli myndar, sem veldur skynjun, og
skynjunarinnar sjálfrar. Þetta fær ekki staðizt. Mynd hefur ætíð ákveðna
staðsetningu. Merkingarleysa er að tala um mynd, sem hefur ekki staðsetningu.
Vér getunr alltaf bent náunganum á það, sem vér sjáum. Hins vegar er
ljóst, að skynjanir hafa ekki staðsetningu. Danski heimspekingurinn Justus
Hartnack bendir á, að aðrir hlytu að geta sér skynjanir vorar, ef þær hefðu
ákveðna staðsetningu (Tænkning og virkelighed, 89. bls.). Jafnmerkingarlaust
er að tala um staðsetningu skynjana og spyrja, hvaðan þær koma. Af þessu
hlýtur að leiða, að ógerlegt sé að samsama skynjunina myndinni, sem er
skynjuð.
Minningar eru ætíð minningar einhverrar ákveðinnar persónu og eru
einkenni hennar. Merkingarlaust er að hugsa sér minningar óháðar með-
vitund einhvers manns. Minningar er ekki unnt að meðhöndla sem fasta
hluti frekar en t. d. sársauka. Bergson býr til hina mergjuðustu draugasögu
úr minningunum. Þær eiga að svífa urn sem eins konar vofur og koma
mönnum til hugar undir vissum kringumstæðum. Hér er komið prýðilegt
dæmi um frumspekilega hugsun með öllum endaleysum hennar.
Ýmsir vísindamenn og þeir heimspekingar, er hallast að efnishyggju,
telja, að minningarnar svari til elnabreytinga og rafferla í heiminum og hafi
þannig staðsetningu í rúmfræðilegri merkingu. En hvað sem því líður, er
víst, að reynslan sýnir ótvírætt, að minningar einskorðast við vitund hvers
einstaklings og hljóta því að gleymast einhvern veginn. Hvernig þær geym-
ast, treysti ég ekki til að leggja dóm á hér, enda fæ ég ekki séð, að það
skipti ýkjamiklu máli.
Vér segjum nú skilið við reimleika Bergsons og lítum á 9. kafla, sem
fjallar um veruleika og sannleika. Elvað teljum vér verulegt og hvað óraun-
verulegt? Hver er munur raunverulegra skynjana og ofskynjana? Þessum
10