Prestafélagsritið - 01.01.1928, Blaðsíða 225

Prestafélagsritið.
Merk bók.
211
aðrar. Siðast er svo um fræðimenn í presfastétt og merkisklerka og svo
um hag prestanna á fyrri hluta 18. aldarinnar.
V. kaflann nefnir höf. „tilraunir til umbóta á kristnihalciinu" (1741 —
1802). Ekki var hætta á að Ieiðrétta þyrfti „trúna", því að nú var alt
keyrt í skorður rammasta „rétttrúnaðar" og enginn dirfðist að hugsa þar
nokkra frjálsa hugsun. En andlega lífið var afskaplega kulnað og sönn-
um áhugamönnum hraus hugur við þessum ávaxtalausa rétftrúnaði.
I þessum kafla er fyrst sagf frá Jóni rektor Þorkelssyni og söguburði
hans til Danmerkur um ástandið hér. Þá var í Danmörk píetistastefnan
ríkjandi og verður þetta til þess að hingað er sendur Ludvig Harboe.
Er svo sagt mjög vel frá sendiför Harboes, betur en áður hefir veriö
kostur á að Iesa. Er þaö megin þessa kafla. Þá er þar og talsvert um
biskupana Finn og Hannes. En flestir biskupar á þessum tíma eru ann-
ars lítt merkir, og Iætur höf. þá þó mjög njóta sannmælis. Síðast er svo
sagt frá skynsemistrúnni og Magnúsi Stephensen og sálmabók hans (alda-
mótabókinni), sem nefndi aldrei Fjandann og varð óvinsæl af því og
fleiru. Þá er lýst aldarfari 18. aldar, bókmentum og fræðiiðkunum, sálma-
kveðskap og mörgu fleiru.
Loks er svo VI. og síðasti kaflinn um „kristnihald nítjándu aldar og
fram til vorra tíma“ (1802-1918). Sú skifting styðst ekki við neina
stefnubreyting, heldur miðast við það, að þar er komið svo nærri vor-
um tímum, að efnismergðin fer að skyggja á söguþráðinn sjálfan. Er
hrein furða hve mörgu höf. hefir komið hér að, og yfirleitt eru dómar
hans mjög hlutlausir þó að nærri sé komið vorum tímum. Smávegis
skekkjur hafa komist inn eins og vill verða þar sem margt er til tínt.
T. d. segir á bls. 358, að S(igurður) M(elsted) hafi skrifað ritdóminn í
Ný Félagsrit um „Föstuprédikanir" Olafs Indriðasonar, en undir ritdómn-
um standa stafirnir J. S. (séra Jón Sigurðsson á Breiðabólstað í Vestur-
hópi). Á bls. 362 segir, að skýringar Jóns Espólíns á Opinberunarbók-
inni hafi aldrei verið prentaðar, en þessar skýringar voru gefnar út á
prent af séra Hákoni syni höf. 1855. Höf. hefir sjálfur bent mér á, að
sér hafi skotist yfir að nefna Barnabiblíuna, sem þeir séra Haraldur
Níelsson og séra Magnús Helgason gáfu út 1912. Þá nefnir hann ekki
heldur stofnun Prestafélags íslands 1918 og útkomu Prestafélagsritsins,
en að vísu er það alveg á takmörkum þess, þar sem bókin endar. — En
þó að þetta sé nú nefnt hér, þá er þó miklu frekar á hitt að minnast
hve mikla elju það má hafa kostað, að gera jafn glögt og yfirgripsmikið
yfirlit yfir það, sem gerzt hefir í kirkjumálum hér síðustu áratugina
fyrir 1918.
Við bæði bindin eru biskupatöl, og aftan við síðara bindi er nafna-
skrá fyrir bæði bindin eins og áður er getið.
Hér hefir nú verið drepið nokkuð á aðalefni þessa mikla rits biskups,
en nærri má geta, að meö því er aðeins sýnt, hvert höf. steínir í aðal-