Prestafélagsritið - 01.01.1928, Side 221

Prestafélagsritid.
Merk bók.
207
kirkjur og hefjasl handa að koma kristni á í framkvæmd. En aðalefni
þessa kafla er saga 3 fyrstu biskupanna, Isleifs, Gizurar og ]<5ns Ög-
mundssonar, sem allir voru hinir mestu höfðingjar og ágætismenn. En
loks er Iýsing á kristnihaldinu, eins og ætla má að það hafi verið.
Þá kemur III. kafli: Þjóðlegt hrístnihald í blóma 1121 —1202. Verða
í fyrstu mikil viðbrigði, því að næstu biskupar eru hvergi nærri jafnokar
hinna fyrri. En samt er nú unnið merkilegt starf að því, að staðfesta og
styrkja kirkjuna. Einkum er þar merkilegt verk unnið með samning fyrsta
krístniréttaríns, sem mun vera frá því h. u. b, 1123. Er aðalefni hans
rakið vandlega, enda gilti hann um 150—200 ár. Á bls. 68 hefir slæðst
inn villa, þar sem sagt er að lögdeila þeirra Hafliða og Þorgils hafi
byrjað „á síðustu æfiárum Þorláks biskups", því að hún stóð á fyrstu
biskupsárum hans. Af biskupum á þessu tímabili er auðvitað langmest
sagt frá heilögum Þorláki, sem fyrstur kemur hingað með kröfur hinnar
almennu kirkju um full yfirráð yfir kirknaeignum öllum o. fl. Koma þar
í ljós áhrifin frá erkisfólnum í Niðarósi, sem þá er nýstofnaður, enda er
Eysteinn erkibiskup, einhver mesti og ráðríkasti kirkjuhöfðingi, sem þar
sat nokkru sinni, vígslufaðir Þorláks. Þá er yfirlitskafli. Er þar meðal
annars prentuð elzta trúarjátningin á íslenzku, með viðaukum þeim og
innskotum, sem þurfa þótti til skýringar fyrir alþjóð manna. Þá er þar
lýst guðsþjónustum, messufötum o. fl., svo og andlegum bókmentum,
einkum kveðskap, svo sem hinum miklu kvæðum Harmsól, Leiðarvísan
og Sólarijóðum. Loks kemur í þessum kafla frásögn um stofnun fyrstu
klaustranna.
IV. kafli er um þjóðlegt kristnihald gegn erlendu kirkjuvaldi. 1202—
1262. Það er baráltutíminn, þegar kröfur kaþólsku kirkjunnar fara að
berast hingað með krafti, og þeim lendir saman við það þjóðlega kristni-
hald, sem hér var fyrir. Kaþólska kirkjan var alþjóðleg stofnun og hún
þoldi hvergi þjóðleg sérkenni. En nærri má geta að þesskonar breyting
gat ekki gengið baráttulaust í gegn. Þessi baráttutími stóð í heila öld,
eða alla 13. öldina, og hefði verið eðlilegra að haga akiftingum eftir því,
en ekki binda sig við pólitísku söguna eins mikið og höf. gerir. Einmitt
til þess er kristnisagan rituð sjerstök, að hún fái að ráða, og það, að
ísland gerist skattskylt Noregskonungi er alveg. ómerkilegur viðburður
kirkjusögulega.
Sá biskupinn,sem hér tekur mest rúm er auðvitað Guðmundur Arason,
„hinn góði“. Hann er holdi klædd ímynd hins kirkjulega hugsunarháttar,
bæði hvað snertir valdakröfur kirkjunnar og breytni einstaklingsins í
„eftirfylgd Krists". Höfundur ritar um Guðmund með þeirri hlýju og
þeim skilningi, sem nauðsynlegt er, til þess að fá rétta mynd af þessum
einkennilega og ágæta hugsjónamanni. En við (höf. og ég) höfum ekki
orðið sammála um sumt, sem hann segir hér um Guðm. Hann segir t. d.
bls. 114, um málskotið til dóms erkibiskups: „Var það í fyrsta skifti,