Prestafélagsritið - 01.01.1928, Side 222

208
Magnús Jónsson:
PreitafélagsritiS*
sem Islendingar skulu deilumálum sínum beinf undir erkibiskup, og eitt
hið mesta óheillaverk. Með þessu samþyktu íslendingar sjálfir afskifti
útlendra höfðingja af málum sínum, í stað þess að mótmæla þeim með
öllu og vernda með því rétt sinn“. Og síðar segir hann um utanstefning
Þóris erkibiskups (bls. 117): „Utanstefningin af hálfu erkibiskups féll
höfðingjunum Iítt í geð, enda veitti þeim erfitt að sjá, hvaðan erkibisk-
upi kæmi heimild til slíks, þar sem í hlut áttu leikmenn úr öðru ríki“.
Með málskoti Guðmundar er engum rétti traðkað, og erkibiskup hafði
fulla heimild til þess að stefna höfðingjunum til sín. íslenzka kirkjan
stóð undir erkistólnum í Niðarósi, og íslendingar voru því í kirkjulegum
efnum undir valdi erkibiskupsins þar. Þessu má ekki blanda saman við
hitt, að íslendingar voru þá óháðir Noregskonungi, og hann hafði éngan
rétt til þess að blanda sér í mál þeirra. Þá fyrst er „óheillaverkið" unn-
ið, er Islendingar fara að gefa mál sín á konungsvald. — Hitt er annað
mál, að vald erkibiskups til þess, að blanda sér inn í mál íslendinga gat
leitt til hins, en Guðmundi má enga sök gefa, þó að hann notaði þann
rétt sem hann hafði til þess að skjóta málum sínum til aðgerða réttmætra
aðilja, sem gátu styrkt hann í baráttunni. — Jón Sigurðsson hefir gert
mikið að því að útbreiða þennan rangláta dóm um Guðmund góða, með
ummælum ýmsum í I. bindi Fornbréfasafnsins, en honum hætti við að
líta á þetta alt í ljósi stjórnmálabaráftunnar á hans dögum.
Eg get þessa ekki af neinni löngun til þess uð setja út á, heldur ein-
mitt vegna þess að höf. hefir annars ritað um Guðmund með svo miklu
meiri skilningi en annars hefir tíðkast, og ég þykist vita, að honum þyki
vænt um að sjá einnig þennan blett hreinsaðan af Guðmundi. Þó að Jón
Sigurðsson væri lærður maður, gat honum yfirsést, og engin furða er þó
að höf. geti í jafnstóru og yfirgripsmiklu verki og kristnisagan þessi er,
sést yfir að leiðréfta einhver atriði, sem talin hafa verið góð og gild
jafnan.
A þessum tíma standa íslenzkar bókmentir í blóma og er skýrt frá
því, og loks er sagt frá stofnun klaustra, o. s. frv.
Þá kemur V. kafli: Erlenda kirkjuvaldið magnast 1262—1380. Síðara
tímamarkið er miðað við það, er Island kemst undir yfirráð Danakon-
unga. Er hér enn pólitíska sagan látin ráða skiftingunni. En þó að höf.
kalli svo í efnisyfirlitinu, að skiftingin sé gerð um árið 1380, þá er skift-
ingin í bókinni miðuð við svartadauða, eða aldamótin 1400, og er það
miklu eðlilegra.
I þessum kafla rekur höf. vandlega og vel sögu Arna biskups Þor-
lákssonar og staðamála, og er eðlilega mest um hann allra biskupa þessa
tímabils. En þó er einnig ýtarlega sagt frá Jörundi biskupi, Arna Helga-
syni, Auðuni og Lárentíusi, hverjum með sínum sérkennum. Þá er vel
lýst trúarlífinu á þessu tímabili, kirkjusiðum, mentun og menning, og
bókmentum, einkum Lilju Eysteins. Á bls. 171 telur höf. Skurð-Grím