Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 9
7
ast þurfa að rækja. Þær eru því ekki tómar venjur, heldur
siðvenjur. Því sagði Cicero (í De Officiis, I, 41): Vér
segjum, að siðvenjan „bjóði“ eða að siðvenjan „heimti“ þetta
eða hitt, tölum um hana sem eitthvað rikt og ófrávíkjanlegt;
og jafnvel þar, sem liún leyfir framkvæmd vissra athafna,
gefur hún jafnframt í skvn, að ekki megi reisa rönd við henni.
„Lögmál siðferðislifsins, sem vér segjum, að spretti af eðli
voru, spretta af siðvenjunni,“ segir Montaigne (Essays, I, 22)
og von Ihering skýrgreinir þýzka orðið Sitte, siður, sem þá
venju, er myndazt iiafi lijá þjóðinni og sé orðin skuldbind-
andi (Zweck im Recht, II, 23). En hversu skuldbindandi hún
er, sjáum vér ljósast á ummælum þessara frumstæðu þjóða.
Eitt sinn sagði Howitt við ungan Astrala, sem liann var að
tala við um einhverja fæðu, sem ekki mátti neyta, meðan á
æskuvígslunni stæði: „En ef þú værir hungraður og veiddir
opossum-kvendýr, þá gætir þú étið það, ef öldungarnir væru
hvergi nærri.“ „Nei,“ svaraði pilturinn, „það gæti ég ekki gert;
það væri ekki rétt.“ Og aðra ástæðu gat liann ekki fært fvrir
þessu en þá, að það væri rangt að brjóta í bága við siðvenjur
þjóðarinnar. Um liina brezku Guiana-Indíána segir Bernau:
„Siðaskyn þeirra um gott og illt fer alveg eftir venjum og
háttsemi forfeðranna. Það, sem forfeður þeirra trúðu á og
gerðu, lilýtur að hafa verið rétt, og þeir telja það hámark
fífldirfskunnar að álíta, að menn geti hugsað og breytt öðru-
vísi.“ Hjá heiðnum Grænlendingum var allt það talið siðferði-
lega Ijótt, sem var á móti lögum þeirra og venjum, eins og
angokokar höfðu frá þeim skýrt, en er danskir trúboðar tóku
að reyna að koma inn hjá þeim sínum siðferðishugmvnd-
um, sögðu þeir, að þeir álitu það ýmist dvggð eða synd, sem
Evrópumönnum væri geðfellt eða ógeðfellt, þótt það kæmi
meira eða minna í bága við sín eigin lög og venjur. Um
Afríkumenn segir Rowlev, að þeir telji ekki syndina brot
gegn guði, lieldur brot á þeirra eigin lögum og venjum. Ba-
Hongamenn nefna brot á almennt viðurkenndum venjum
yila, er þýðir „vítavert". Bedúínar við Evfrates skirskota ekki
til samvizkunnar eða guðs, er þeir greina milli góðs og ills,
heldur til siðvenjunnar. .Tafnvel í lögbók Manu’s (frá 2. eða
3. öld e. Kr.) eru siðir þeir, sem með reglubundnum liætti og
frá ómunatíð liafa borizt til eftirkomendanna, nefndir „hátt-
semi dyggðugs manns“. Hugmyndir Grikkja um venjurnar
(tó nomimon) sýna liið nána samband, er þeir töldu vera
milli siða og siðferðis, enda l)era grísku orðin ethos, ethica,