Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Qupperneq 184
182
á Indlandi og menn falli þar úr hungri, eða menn brenna upp
kaffi og maís í Brasilíu til þess að lialda uppi verðinu; en lítið
liugsað um það að koma vörunni þangað, sem hennar er mest
þörf. Þá d^mja og á, þegar minnst varir og verst gegnir, verk-
bönn og verkföll, ýmist til að lækka framleiðslukostnaðinn
eða hækka hann, og veldur það oft hinum mestu truflunum.
En þó kastar alveg tólfunum, þegar stríð og styrjaldir brjót-
ast út, er skella hafnbönnum á löndin og loka þeim fyrir
öllum viðskiptum. Og hreinn glæpur er það gagnvart öllu
mannkyni, þegar farið er að sóa og tortíma ekki einungis
fjármunum í púður og hlý, heldur og að nota þá svo að segja
samvizkulaust til þess að glata ýmsum gömlum og óbætan-
legum menningarverðmætum og týna milljónum mannslifa á
bezta aldri eða gera þá örkumla ævilaligt, einungis fyrir yfir-
gang og valdagræðgi nokkurra einræðisherra, er skara vilja
eldi að sinni köku eða færa út kvíarnar fyrir sina þjóð. Menn,
sem slíku valda, mega í raun réttri teljast höfuðfjendur
mannkynsins. —
Yér, sem nú lifum, höfum margir hverjir lifað tvær heims-
styrjaldir með öllum þeim ógnum og býsnum, er þeim hafa
verið samfara, og þá síðari þó sýnu verri og útbreiddari en
hina fvrri, þar sem hún nú geisar um heim allan. En hvað
hafa menn gert til þess að reyna að stemma stig fyrir þessu?
—- Jú, friðardómstóllinn í Haag var settur á stofn 1899 og
endurskipulagður 1907; en hann kom aldrei að verulegum
notum, af því að þjóðunum var í sjálfsvald sett, livort þær
leituðu til hans eða ekki. Og þjóðabandalagið var sett á stofn
upp úr heimsstyrjöldinni fyrri, 1919; en það var aðeins ráð-
gefandi og hafði ekkert raunverulegt framkvæmdavald. Og
svo var alþjóðadómstóllinn í Haag settur á stofn 1921, en
það var það sama með liann, engin þjóð eða riki þurftu að
hlíta úrskurði hans eða dómsniðurstöðum, nema þau gæfu sig
sjálfviljug undir það. Með Versalasamningum hinnar fvrri
styrjaldar var sáð því drekasæði, er síðari styrjöldin spratt af.
En hvað getum vér lært af þvi, sem á undan er gengið, og
hví varð það svo ófullnægjandi? Því verður reynt að svara í
eftirfarandi greinum.
7. Alþjóða-dómstólar. Það var all-títt á miðöldum, að milli-
rikjamál og mál einstakra manna væru lögð í gerð. En með
stofnun þjóðríkjanna, er hvert vildi búa að sínu og sjálf í einu
og öllu vildu ráða málum sínum til lvkta, annaðhvort með
illu eða góðu, var að mestu loku fyrir þetta skotið, þangað