Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 67
65
ur, sem ann frelsisstriði Grikkja, en lijáliiar Tyrkjum; þá
spámaður í eyðimörkinni og flagari og loks heimspekingur
og keisari á vitfirringahæli einu í Kairo, en þorir þó ekki að
kannast við keisaratignina og flýr, en allt þetta með hálfum
hug, sem slær bæði úr og í. Loks kemur hann lieim sem skip-
reika maður á gamals aldri og lieldur þá í átthögum sínum
í galgopaskap og gáska uppboð á ýmsu úr sínu andlega
þrotabúi. En liann er eltur á röndum af rödd samvizku sinn-
ar um það, hvað hann hefði átt að gera og hvað hann hefði
getað gert, ef hann hefði verið maður og ekki brostið áræði
og kjark til alls. Og' svo hlustar liann að lokum á líkræðu yfir
einum jafnaldra sínum, sveitapiltinum, er liann hafði séð
höggva af sér fingur í skóginum til þess að losna við her-
þjónustu og geta gengið að eiga heitmey sína, um það bil sem
Pétur var að svíkjast burt frá Sólveigu. Pilturinn varð að
vísu, eins og presturinn sagði „höggvinn kvistur kirkju og
ríki“, en hann reyndist trúr í því smáa. Hann pældi og rækt-
aði blettinn sinn; liann byggði þrisvar upp bæinn sinn, bar
börn sín í skólann í vondum veðrum og gerði yfirleitt allt,
sem liann gat, til þess að sjá sér og sínum farhorða. Hann
rann ekki af hólmi í lífinu, eins og Pétur, og hann skorti ekki
skapfestuna, hvað sem í móti blés. Þess vegna varð hann svo
gagnólíkur hinum velgefna hugleysingja, heiglinum Pétri
Gaut, sem átti nú fvrir sér að lenda aftur í hnappasteypu al-
heimsmeistarans lil þess að stevpast upp að nýju með Pétri
og Páli, ef verða mætti, að þeir fengju undir sig fætur og
reyndu aftur að verða að mönnum.1)
8. Siðferðilegl hugleysi. Þetta siðferðilega hugleysi er svo
áberandi brestur í skapgerð margra manna, að fara verður
um það nokkrum frekari orðum. En þetta hugleysi getur lýst
sér á hinn margvíslegasta hátt; fyrst og fremst í hræðslu
manna við hina þybbnu mótstöðu fjöldans (den forbandede
kompakte majoritet, sem Ibsen nefndi svo) gegn öllum nýj-
ungum, þótt þær séu til bóta; en svo lýsir það sér líka á marg-
an annan liátt í daglegu lífi manna, t. d. í ofurvaldi vanans
°g tizkunnar og í hræðslunni við að brjóta í bága við almenn-
ingsálitið og það, sem talið er í þann svipinn gott og gilt.
Menn vilja t. d. fyrir hvern mun tolla í tízkunni, bæði í klæða-
burði og öðru. Einkum er þetta áberandi með kvenfólk; það
vildi margt hvað heldur láta drepa sig en fara út með gamlan
hatt á liöfði eða i fötum, er gengin væru úr tizku. Þá er fjöldi
1) Shr. þýðingu Einars Benediktssonar: Pétur Gautur, Rvk 1922, bls. 230 o. s.
9