Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 63
61
um sælum fögnuði, er öðrum sýndist, að þeir ættu að finna til
hvað mestra kvala. Hefir þess verið getið til, að trú þeirra á
hinmaríkissæluna hafi gefið þeim þróttinn til þessa, og að
þeir jafnvel liafi séð hrífandi sýnir eða hevrt unaðslega
söngva, er liafi komið þeim til að gleyma kvölunum. En
hvernig sem menn nú revna að skýra þetta, þá nálgast það
svo mjög hina siðferðilegu hugprýði, að vart má í milli sjá.
Þó er eitt, sem skilur milli hinnar trúarlegu og siðfei’ðilegu
hugprýði, að hin síðarnefnda lítur alls ekki til launanna og
fvrirlítur jafnvel kvöl og dauða.
Ösjálfrátt dáumst vér að þeim, sem látið hafa lifið fyrir trú
sína eða föðurland. Og þó þarf trúin ekki að hafa verið neitt
sérlega göfug né heldur málstaður föðurlandsins neitt sér-
staklega góður. Engu að síður nefnum vér þessa menn hetjur
og þykir sem þeir liafi sýnt sig að alveg sérstakri liugprýði.
Vér lítum þá aðallega á fórnarlund þeirra og tryggð þeirra
við málstaðinn. Og hafi þeir sjálfir trúað því, að þeir fórnuðu
sér fyrir réttan og góðan málstað, má nefna þetta siðferðilega
hugprýði. — En reynum nú að fika oss áfram frá hinni líkam-
legu undirstöðu hreystinnar til hinna æðri mynda hennar,
andlegrar, trúarlegrar og siðferðilegrar hugprýði.
3. Líkamleg undirstaða hreysti og áræðis. Sjálf náttúran hefir
séð fyrir því að veita oss orku og þrótl, er í harðbakkann
slær. í öllum miklum geðshræringum, er stafa af hræðslu,
reiði, sársauki o. þvl., eru til taks starfstæki í hinu sjálfvirka
taugakerfi, sem kallað er, og hjánýrunum svonefndu. Þau
spýta adrenalíni í blóðið, en það leysir út meiri blóðsykur úr
hfrinni en venja er til, eykur hjartaslag og andardrátt og
hækkar hlóðþrýstinginn, svo að orkustreymið til vöðva vorra
og tauga verður á skammri stund meira en vant er, og maður-
inn verður því í svifhasti eins og tvíefldur.1)
Þekkt hefi ég mann, sem í náttmyrkri datt niður á milli
skips og lands, en hélt sér drukklanga slund uppi á lcaðli á
löngutöng hægri handar, unz hann náði handfesfu með háð-
»m höndum, og vó hann þó um eða yfir tvö hundruð pund.
Slík örþrifaráð bjarga oft, þegar í óefni er komið, lífi sjálfra
manna og annarra, og hefir náttúran séð fyrir því með þess-
um hætti. En ekki er þó minna undir lnig mannsins sjálfs
komið.
4. Hugur veldur hálfum sigri. Hvað merldr orðið ,.hugur‘‘
1) Aim. sálarfræði, 2. útg., bls. 90.