Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 189
187
9. Sáttatilraunir Þjóðabandalagsins. Eins og kunnugt er, var
Þjóðabandalagið stofnað 1919, eftir lok heimsstyrjaldarinn-
ar fyrri, í þeim tilgangi, „að greiða fyrir alþjóða-samvinnu
og trvggja alþjóða frið og öryggi“. Má segja, að það þessi ár,
sem það hefir staðið, hafi á margan hátt greitt fyrir alþjóða-
samvinnu; en um liitt munu skoðanirnar skiptar, hvernig
því hefir tekizt að trvggja alþjóða-frið og öryggi, og sumir
munu álíta, að það liafi sprungið á hinu síðara verkefni sínu.
En til þess var ætlazt frá upphafi, að það bæiú friðniæli
milli þjóða og setti niður deilur þeirra. En hvaða ráðum gal
það heitt til þessa, og hvernig hefir því tekizt að verða sú
„allsherjar-sáttanefnd“, sem því var ætlað að verða?
Með X. gr. Bandalagssáttmálans tókust meðlimir Þjóða-
bandalagsins á liendur „að virða og varðveita gegn utan að
komandi árásum landamæri og núverandi stjórnarfarslegt
sjálfstæði hvers þess ríkis, sem er meðlimur þess. En komi til
slíkrar árásar eða sé yfirvofandi hætla á slíkri árás, ber Þjóða-
bandalagsráðinu að gefa ráð til þess að uppfylla þessa skuld-
bindingu.“
Grein þessi gefur þegar í skyn veiluna í Þjóðabandalags-
sáttmálanum, þar sem svo er að orði komizt, að bandalags-
ráðið eigi aðeins „að gefa ráð“ til þess að firra friðslitum, en
hefir hvorki valdið nó máttinn til að afstýra þeim. Það var
með öðrum orðum aðeins ráðgefandi, en hvorki löggef-
andi né lieldur dómfellandi og því síður, að það hefði vald
til þess að framfvlgja yfirlýstum ákvörðunum sínum. Slikt
vald hefir aðeins hver einstakur meðlimur þess sem full-
valda ríki, og svo ófriðaraðiljarnir, ef þeir liafa herstyrk til
þess. Þetta kom og bráðlega í ljós.
í XI. gr. (12) er því lýst vfir, að Bandalagið eigi að vaka
vfir friðinum og að það sé tekið sem vinsemdarvottur, ef ein-
hver meðlima þess geri því aðvart um yfirvofandi stríðs-
hættu, svo að bægt sé, ef unnt er, að afstýra lienni, annað-
hvort með því að skjóta málinu undir dómstólinn í Haag eða
til liins fasta dómstóls í alþjóðarétti eða lil rannsóknar og
eftirfarandi skýrslugerðar sjálfs bandalagsráðsins, og mega
þá málspartar eklci hefja ófrið fyrr en 3 mánuðum eftir að
skýrslan er gefin. En hvernig hefir þetta reynzt í framkvæmd-
inni? Að sumu leyti vel, en að öðru leyti illa. Þeir, sem voru
minni máttar, þýddust ráð Þjóðabandalagsins, hinir ekki, og
sumir skeyttu því alls ekki.
Árið 1925 réðust Grikkir inn í Búlgaríu. Þá tók Bandalagið