Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 197
195
ill, Duff Cooper og Arthur Henderson. 1 bók sinni A Demo-
cratic Manifesto (N. Y. C., 1942) tekur liann svo skarpt til
máls um þetta, að ekki verður um villzt, og er hugsunarferill
hans á bessa leið:
Hvernig skyldi standa á því, að liðugum 20 árum eftir að
einræðis- og hernaðarandinn hafði heðið liinn mesta ósigur,
er lýðræðið enn einu sinni í hinni mestu hættu statt?
Hvað liefir gerzt siðan 1918, sem valdið getur því, að fjölda
lýðræðisrikja hefir verið kollvarpað og þeim um leið varpað
undir járnhæl einræðisins?
Til þess að láta oss skiljast hinar raunverulegu orsakir
þessara hörmunga, verðum vér að setja oss fvrir sjónir vand-
ræði þau, sem vér erum að berjast við, en þau vandræði stafa
flest af þ j ó ð a r m e t n a ð i (nationalism) einstakra ríkja.
Hann hrauzt út í júli 1914, og honum lýkur annaðhvort með
gjöreyðingu vestrænnar menningar eða með því, að menn
sigrast á þessum þjóðernisremhingi, sem nú um sinn hefir
verið hinn eldspúandi gigur allrar stórpólitikur í heiminum.
Fullveldis-hugsjónin, skilgetið afsprengi frönsku stjórnar-
hyltingarinnar, var í fyrstu há og göfug hugsjón . Markmið
hennar var að frelsa mannkynið frá einræðinu og flytja full-
veldið frá konunginum til þjóðarinnar. Af þessu leiddi ein-
staklingsfrelsi, lög í landi, frjálsar kosningar og þjóðhundna
eða þingbundna stjórn.
En smám saman varð hugsjónin um fullveldi þjóðanna að
kreddu, að viðsjálli kennisetningu, sem öllum samskiptum
þjóðanna var ætlað að hvíla á. Sérliver þjóð, hreykin af sjálf-
stæði sínu og fullveldi, hafnaði því í lengstu lög að gera
nokkrar tilslakanir við aðrar þjóðir. Hver þjóð setti sín rétt-
indi og hagsmunamál efst á blað.
Þetta kom t. d. skýrt í Ijós á afvopnunar-ráðstefnunum 1932,
’33 og ’34. Fulltrúar voru þar saman komnir frá fjölda fullvalda
ríkja, en ekkert annað vakti fyrir þeim, hverjum fyrir sig,
en það að reyna að halda fram í lengstu lög hagsmunamálum
sinnar þjóðar. Þannig snérist smám saman þessi skrípaleikur
afvopnunar-ráðstefnanna upp í sorgarleik, sem vér nú erum
að súpa sevðið af. Árangur þessara falsráðstefna varð ekki
annar en siaukinn leynilegur herhúnaður, og liernaðarandinn
komst í algleyming. Og nú verða milljónir manna aftur að
fórna lífi sínu fvrir þetta; hundruð milljóna svelta hálfum og
lieilum sulti, en billjónum billjóna króna er aftur eytt í púður
og blý og hverskonar hermdarverk. En verst er til þess að