Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 71
69
þjóðþrifa. Þótt slíkir menn þurfi ekki að vera neinar sið-
ferðilegar fyrirmyndir, verða þeir sem forgöngumenn á ýms-
um sviðum þjóðinni til hins mesta gagns, því að þeir sýna,
hvað gera má til þess að lvfta lífi hennar, auðga það og bæta,
en fyrir þetta verða þeir fyrirmyndir komandi kvnslóða og
skapa trú á landið og afkomumöguleika þjóðarinnar.
12. Nafnlausar hetjur. En þá eru aðrir, líkt og sveitapilturinn
i Pétri Gaut, sem þora ekki að ráðast í neitt utan sins eigin
þrönga verkahrings, en eru trúir í því smáa og geta þar sýnt
sig að hinni mestu siðferðilegu hugprýði. Óteljandi eru þær
hetjudáðir hversdagslífsins, sem hverjum manni er ætlað að
heyja einhvern tíma á lífsleiðinni, og menn bregðast þó mjög
misjafnlega við, sumir með ágætum, aðrir illa og löður-
mannlega. Engin er sú stétt manna til, að hún sé með öllu
undanþegin örðugleikum lifsins; enginn einstaklingur svo, að
hann komist undan þeim ævilangt, að minnsta kosti ekki,
er sótt og dauða ber að höndum. En þá reynir fyrst á kapp-
ann, þegar á hólminn er komið. Það eru fleiri en Ekkjan við
ána, er verða að strita ævilangt og þykir þó mest um það vert
að fegra þann blettinn, sem þeim er trúað fyrir. En fjöldi
einstakra atvika revna á hin siðferðilegu þolrif manna. Eða
mundi það ekki vera sárt fyrir fátækan fjölskyldumann að
horfa upp á fjölskyldu sína svelta liálfu eða heilu hungri
fyrir algert atvinnuleysi ? Og mvndi það ekki vera sárt fyrir
heiðarlegan og duglegan atvinnurekanda að sjá fvrirtæki sitt
veslasl upp, annaðhvort fyrir of háan framleiðslukostnað eða
of lágt markaðsverð eða hvorttveggja? Og svo mætti lengi
telja. Og þá eru þó ótalin öll þau atvik, er lífið og' starfið
færir manni, þar sem menn verða að bregðast bæði snar-
lega og mannlega við. Þar tjóir ekki að hilca, ef skyldan
hýður. Hugsum oss öll þau atvik, þar sem læknar eða ljós-
mæður eru kvödd til starfs í vonzkuveðri og enn verri færð og
lifið liggur við. Og hversu oft leggur skyldurækinn maður
sjálfan sig að veði, þegar út i tvísýnuna er komið.,Þetta eru
hinar nafnlausu hetjur hversdagslífsins, sem vita naumasl,
hvílíkum eðliskostum þær eru búnar, fyrr en komið er í hinn
krappa dans. Og mörg cr sú lífsbarátta háð, sem engar sögur
fara af, en er þó hin göfugasta og háð með sannri siðferði-
tegri hugprýði.
13. Siðferðileg hugprýði. En hvernig eigum vér þá að greina
hina siðferðilegu hugprýði frá öðrum tegundum hugprýði? Á
þvi, að maðurinn leggur sjálfan sig og sina eigin velfarnan
i