Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 104
102
þetta sem hið æðsta stig siðferðilegrar fullkomnunar, svo
framarlega sem maðurinn hefir þá þroskað siðavit sitt svo,
að breytni hans sé i sannleika góð og göfug og þjóni hin-
um háleitustu markmiðum. Maðurinn verður þá að hafa
hvorttveggja til hrunns að bera, siðferðilegt víðsýni og ein-
beittan góðan vilja. A hinn bóginn getur hver sá maður,
sem haldinn er af ofmetnaði og drottnunargirnd eða tak-
markalausri eigingirni og leggur allt i sölurnar fvrir Iiana,
orðið mannlífinu til tjóns og niðurdreps. Þessvegna er vel
þroskað siðavit og samvizkusemi, samfara góðum vilja, þoli
og þrautseigju, einhverjir þeir beztu mannkostir, sem unnt
er að hugsa sér. Því sagði Kant, að ekkert væri í sjálfu sér
gott nema hinn góði vilji; allt annað væri gott í þarfir ein-
hvers annars; en liinn góði vilji lýsti eins og gimsteinninn af
eigin góðleik og liti ekki til launanna. Fyrir framsýni sína,
dug og góðan vilja getur maðurinn orðið að frömuði alls góðs
og ef til vill með tíð og tíma skapað himnaríki á jörðu, eins
og menn með illvilja sínum, hatri og hermdarverkum geta
orðið til þess að skapa helvíti á jörðu, svo sem nú hefir átt
sér stað svo víða um heim. Menn ættu því hvorki að kenna
guði né djöflinum um ástand það, er nú ríkir, heldur sjálfum
séi’, sinni eigin illsku og hernaðaranda, þjóðarhi-oka og
drottnunargirni.
13. Hið siðferðilega sjálf. í greininni hér á undan voru upp-
tök hins góða vilja rakin aftur til þeirra hvata, er hann í það
og það sinnið var sprottinn af. En sé hann orðinn að skap-
einkunn, verður að rekja lengra, aftur til siðfei’ðishugðar
riiannsins, sem eins og sýnt hefir verið (sjá mvndina, bls. 80)
er ein af hinum stjóniandi hugðum hins æðra sjálfs. Hugð
þessi getur nú hjá einstaka manni náð þeim þroska, að liún
yfirskyggi allar aðrar liugðir hans, og þá verður hið æðra
sjálf hans að siðferðilegu sjálfi, er í öllu reynir að fá
manninn til að breyta senx liann veit sannast, réttast og bezt,
og þá fyrst verður hinn góði vilji hans að föstum varanleg-
um eiginleika. Hið siðferðilega sjálf er að vísu nokkuð breyti-
legt eftir því, liver maðurinn er og á hvaða þroskastigi hann
stendur, sérstaklega hvað siðavit hans sixertii’, sem getur náð
ýmist langt eða skammt. En Iiugsum oss það minnsta, að
maðurinn liafi í eitt skipti fyrir öll ásett sér að reyna að
h u g s a r é 11 og v i 1 j a v e 1, þá er það nægileg trygging
fyrir frekari þróun þess, ef maðurinn reynist ásetningi sín-
um ti’úr, því að rétt og raunsæ liugsun styður að þróun siða-