Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 119
117
Félagslífið er mjög mikið undir því komið, hvernig fé-
lagsandinn er, hvort hann lýsir sér í samúð og samstarfi
eða meiri eða minni andúð, metnaði og samkeppni. Innan
félagslífsins myndast oft hinar megnustu andstæður og stærri
eða minni hagsmunaheildir. Menn skiptast í flokka eftir
stjórnmálaskoðunum og stéttir eftir störfum sínurn og hags-
munum, en af þessu kvikna oft hinar megnustu deilur og'
jafnvel fullur fjandskapur, svo að menn missa oft sjónar
á því, að þeir eru starfsmenn sama þjóðfélags og þegnar sama
ríkis. En það leiðir oft til þess, að kral'tarnir sundrast og hver
höndin verður uppi á móti annarri. Slíkum þjóðfélögum er
jafnan hætta húin, bæði inn á við og út á við, því að enn er
það i góðu gildi, sem i ritningunni segir, að hvert það hús,
sein er sjálfu sér sundurþykkt, fær ekki staðizt.
12. Metnaður, samkeppni og barátta. Manni dettur oft í hug,
er maður hugsar um allan þann metnað, ófrið og sundur-
lyndi, er getur átt sér stað í einu þjóðfélagi, að því megi líkja
við grímuklætt ræningjafélag, þar sem hver reynir að skara
eldi að sinni köku, en troða skóinn ofan af hinurn, sem næstir
eru. En þá er á hitt að líta, að hófleg samkeppni og hagsmuna-
barátta hefir og getur haft ýmislegt gott í för með sér.
Það er liverjum manni í blóð borið, sem eitthvað verulegt
er í spunnið, ekki einungis að komast svo langt í lífinu, að
hann geti haft ofan af fvrir sér og sínum, heldur og að geta
höndlað meira eða minna af þessa heims gæðum og helzt
brotizt til valda og áhrifa, að minnsta kosti innan síns verka-
hrings. Menn lála þetta almennt ekki uppi; en af þessu sprett-
Ur þó kapp það, er gerir vart við sig á því nær öllum sviðum
félagslífsins. Þannig lætur einkaframtakið því nær al-
staðar til sín taka, og er það að visu gott, því að það má heita
uppgönguauga allrar nýbreytni og allra framfara, sem orðið
geta í atvinnurekstri og öðru. En á hinn bóginn getur það
líka orðið stórhættulegt, ef það leiðir til gróðabralls og stór-
kostlegrar auðsöfnunar, sbr. hina voldugu verzlunarhringa,
er náð hafa einokun á einhverri vöru og geta síðan sett mönn-
Um afarkosti, ef þeim sýnist svo. Af keppni manna um ver-
aldargæðin leiðir og ýmislegt annað, illt og gott, t. d. sam-
keppni alla meðal samstéttarmanna, en stéttabaáttu
milli hinna mismunandi stétta. Af samkeppninni leiðir að
vísu það, að menn fá fleiri og fjölbrevttari vörur fyrir skap-
legt verð; en af henni leiðir lika oft og einatt það, að menn
fá verri vöru og jafnvel meira og minna svikna vöru. Af