Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Page 241

239
næsta lærdómsrík,1 2) Aftur á móti skal farið nokkrum orðum
um siðfræði kristindómsins og það, hvað hann telur til trú-
arlegra dyggða.
Eins og margtekið hefir verið fram, töldu Grikkir með
Plató í hroddi fylkingar aðeins fjórar liöfuðdyggðir, hófstill-
ingu, hugprýði, vizku og réttlæti, og sýndu fram á, hvernig
þær gætu myndað trausta siðferðilega skapgerð. Lýsti Cicero
þessu á alþýðlegan hátt fyrir Rómverjum í riti sínu: De
Officiis; en með því komst þetta inn í meðvitund manna i
Rómaveldi um og eftir Ivrists burð. A 4. öld e. Ivr. bætti Am-
brosius biskup við þetta hinum þrem kristilegu dyggðum, trú,
von og kærleika. Lærisveinn hans, Augustinus, lét sér þegar
sæma að nefna hinar veraldlegu dyggðir heiðingjanna „skín-
andi lesti“, óminnugur þess, hvað hann sjálfur hafði áður
aðhafzt og' aðhyllzt og stóð þó margur heiðinginn bæði þá
og fyrr á öldum mörgum krislnum mönnum framar bæði
að trú og siðgæði.-) Siðgæði hinna beztu Grikkja og Róm-
verja var bæði karlmannlegt og traust, og þeir vildu reyna að
bjargast fvrir sína eigin siðferðilegu viðleitni. En Augusl-
inus fordæmdi allt slíkt og hélt því fram, að menn björguð-
ust einungis þessa heims og annars fyrir náðarval Guðs, fórn-
dauða Jesú Krists og náðarmeðul kirkjunnar. Var þá ekki
nóg' að biðja og ákalla? Þurftu menn endilega að vera að
stunda þessar og aðrar dvggðir? Og gátu menn ekki kevpt
sér syndakvittun hjá kirkjunni fyrir drýgðar syndir og ó-
drýgðar ? En hvernig var með þessar kristilegu dyggðir? Jú,
trúin var manni nauðsvnleg til sáluhjálpar, vonin var von
um eilíft lif, en kærleika áttu menn að auðsýna hver öðrum i
þessu lífi, þótt manni gæti orðið nautn að því, eins og Aug-
ustinus sagði, að hlusta annars heims á kveinstafi hinna for-
dæmdu úr kvalastaðnum. Síðar í skólaspekinni, hjá Tómasi
frá Aquino, var gerður glöggur munur á hinu veraldlega og
trúarlega siðgæði og gefið í skyn, að hið fvrra, þótt það hefði
vizkuna í fararbroddi, mætti sín lítils; en hið siðara, er til-
Iievrði riki náðarinnar og hinnar opinberuðu trúar, væri hið
eina nauðsynlega. Yfirleitt var það gefið i skyn fram eftir
öldum, að engin sáluhjálp væri hugsanleg utan hinnar lieil-
ögu lcaþólsku kirkju (nulla salus extra ecclesiam), hvernig
1) Sjá A. H a r n a c k : Dogmengeschichte (History of Dogma), 7 vols., Lond.
1894—99. Sami: Stytt útgáfa í einu bindi: Dogmengeschichte, 5te Ausg.,
Tiibingen, 1914.
2) Senecas Breve, Khöfn 1927.