Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 55
53
við hræðsluefni sitt og hugsa skynsamlega um það. Og upp-
stökkur maður og reiðigjarn ætti að revna að stilla skap sitt,
ef ekki með öðru, þá með því að telja upp að vissri tölu, eins
og sagt er, að Julius Cæsar liafi gert. Menn ættu hvorki að
flýja undan eða fljúga á, þegar svo býður við að horfa, held-
ur stilla sig og fara að öllu rólega; þá opnast oft skynsam-
legri leiðir, og maðurinn missir ekki stjórn á sjálfum sér.
f-iku máli er að gegna um hvatirnar, þótt þær séu ríkar. Það
er mest um vert að stilla sig svo, að maður fái tóm til um-
hugsunar og geti hugleitt nokkrar af afleiðingum þeim, sem
óskynsamlegt framferði kvnni að geta haft. En takist manni
þetta, þá stillist maður smámsaman og verður að öllu gætn-
ari en áður. Og loks verður þetta að vana eða eins og annað
eðli manns. En vaninn er jafn-máttugur til góðs sem ills eða,
eins og segir í Hamlet:
— vaninn gctur orðið annar maður
ng fjötrað í oss fjandann eða rckið
hann út með undrakrafti ...
(Hamlet, III. ])., 4. atr.)
6. Óhóf, hófsemi, bindindi. Ef vér snúum huganum að
brej-tni manna og framferði, en þó einkum að nautnalífi
þeirra, þá sjáum vér brátt, að í því felast margar hættur.
Einkum má sjá það á hörnum og unglingum og jafnvel á
sumum fullorðnum, að þeir nevta þess með áfergju og í hinu
niesta óhófi, er þeim þykir gott eða lostætt. En það er vfir-
leitt um fýsnir manna að segja, að þær verða því æstari, því
tíðar og því frekjulegar sem þeim er fullnægt. Verða þær
því oft að girndum og ástríðum, sem menn að síðustu fá ekki
i’önd við reist. Því er græðgin og áfergjan svo varhugaverð, að
það verður að.sjá við lienni í tíma og lialda svo í við hana,
að hún verði ekki að girnd eða ástríðu. Og því er það, að
jafnvel elztu siðspekingar leggja svo mikla áherzlu á hóf-
sernina. Orðið hófsemi notum vér nú aðallega um hófsemi í
mat og drvkk. En, eins og sýnt hefir verið fram á, er það
fleira, sem mönnum ber að gæta hófs í, en matur og drykk-
ur, svo sem vanstilling í skapi, hugarvingl og hin og þessi
þrákelkni við eitt og annað.
Annars hlanda menn iðulega saman hófsemi og hófstill-
jngu, sem þó er sitt hvað. Hófstillingin er liæfileikinn eða
viðleitnin til þess að stilla fýsnum sínum og girndum í hóf, en
hófsemin er árangurinn, eiginleikinn, er af þessu leiðir. Menn
Wanda og iðulega saman hófsemi og bindindi og halda, að