Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 98
96
þar valdi rafeindirnar einhverskonar innriti (engrammi), er
þá þegar birtist manni sem skynjun (præsentation) af
áreitum þeim, sem á undan fóru, en geymist síðan sem
minnisspor í sjálfri frumunni til næsta máls, er eitthvað
svipað kemur fyrir. En þá glæðast minnissporin, eitt eða
fleiri, af nýju og valda annaðhvort meira eða minna ógreini-
legum k e n n s 1 u m á því, sem áður hefir horið fyrir, eða
greinilegri endurminningu (repræsentation) um það.
Eitthvað á þessa leið verða menn að hugsa sér samband
anda og efnis, andann sem orkuþrungið starf rafeinda, er
skrá innrit sín í heilafrumurnar af því, sem fyrir ber, en efnið
sem tregt, varðveitandi efni, þar sem minnissporin geymast.
En samkvæmt þessu verða andi og efni nokkurskonar and-
fætlingar, andinn, sem skráir áhrifin utan frá i sjálfar lieila-
frumurnar og fær þær til að blossa upp til meðvitundar, starfs
og framkvæmda, en efnið, sem varðveitir innritin og minnis-
sporin, unz þau glæðast að nýju með kennslum eða endur-
minningu um það, sem áður hefir fyrir borið. Kemur þetta
að vissu leyti heim við þau ummæli Jeans, þar sem hann
segir, að „efnið leysist upp í sköpun og tjáningu andans“.
Lítum þessu næst á viljalífið og þróun þess. — Þæg'ing lífs-
þarfanna er aðalviðfangsefni allra lifandi vera. Þessi við-
leitni til þess að þægja eða fullnægja lífsþörfunum er í fyrstu
ósjálfráð og óafvitandi, eins og lijá jurtum og lægstu dýrum,
en verður smám saman, eftir því sem ofar dregur í dýraríkinu,
sjálfráð og vísvitandi. Upp af þörfuni manna og málleysingja
spretta fvrst ýmisskonar kenndir, svo sem aðkenning liungurs
og þorsta, er nefna mætti lífskenndir, en upp af þeim tilhneig-
ingar og hvatir, er ýmist miða að því að þægja þörfunum eða
forðast óþægindi. Fyrstu svör lífyerunnar við utan aðkomandi
áhrifum eru svonefndar k ip p hr ær i ng ar (reflexe), ein-
faldar andæfingar gegn utan að komandi áhrifum, og geta þær
ýmist farið fram lifverunni óafvitandi og ósjálfrátt, eða þá með
nokkurri vitneskju um þær eftir á. Samsettar kipphræringar
eins og að eta, tyggja og kingja verða smám saman að sam-
settum skvnhræringum með endurnæringarhvötina að baki.
Eru slíkar hvatir í fvrstu nefndar blindar eðlishvatir
(instinkt), af því að þær gera sér enga grein fvrir markmið-
inu, en velja það eilt úr skynjunum sínum, er þægilegast þykir
eða henlast i þanh og' þann svipinn, en forðast það, sem þeim
er óþægilegt, og má því nefna þetta skynrænt val. En
fvrir margfalda endurtekningu og sókn að sama marki, verð-