Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 188
186
eða fjandsamlegum, til þess að fá málum sínum framgengt.
Því eru þessir alþjóðadómstólar ekki nema veikar tilraunir
og skref í áttina til þess að fá þjóðir og ríki til þess að útkljá
deilumál sín á friðsamlegan, réttarfarslegan hátt.
8. Málamiðlun. Sérstakar sáttanefndir. Sum ríki virðast svo
viðkvæm fyrir fullveldi sínu og sjálfstæði, að þau vilja hvorki
lilíta úrskurði gerðardóms né heldur dómi hins fasta alþjóða-
dómstóls. En þá var gert ráð fyrir í stofnskrá hans, að önnur
ríki veitlu góðfúslega aðstoð til málamiðlunar eða settar væru
á stofn sérstakar sáttanefndir, sem kynntu sér alla mála-
vexti og bentu svo á ráð og leiðir til þess að jafna deiluna
á friðsamlegan hátt, en svo gætu málsaðilar ýmist tekið ráð-
um þessum eða hafnað þeim. Þannig var deilan milli Breta
og Rússa um árekstur á Doggerhanks-miðum jöfnuð 1904.
Þessi hugmynd, að hver málsaðili tilnefni sína sáttanefnd-
armenn og þeir velji sér síðan oddamann, gaf 10 árum síðar
tilefni til hinna svonefndu „Bryan-samninga“. Hinn fvrsti
þeirra var gerður milli Stóra-Bretlands og Bandaríkjanna
1914. í honum skuldbinda málsaðilar sig til að skjóta hvers-
konar deilumálum sínum, sem ekki verða jöfnuð á annan
liátt, til fastrar sáttanefndar, er rannsaki alla málavexti og
gefi síðan skýrslu um málið; og heita þeir að fara ekki í stríð
fyrri en skýrsla þessi er fengin, en það verður að gerast innan
árs og dags. Kýs hvor málsaðila 2 menn í nefndina, annan
innlendan og hinn útlendan, og koma þeir sér síðan saman
um erlendan oddamann. Engin deilumál eru undanskilin.
Þessi Bryans-aðferð hefir verið mjög tíðkuð nú upp á síð-
kastið og nefnd sáttanefnda-aðferðin, og liefir henni verið
lýst þannig, „að jafna deilur með því að skjóta þeim til
nefndar manna, er lýsi öllum málavöxtum og ... semji
skýrslu um uppástungur til samkomulags, án þess að þær beri
nokkurn hlæ hindandi úrskurðar eða dóms*4.1)
Yíðtækasta sáttatilraun milli þjóða og ríkja er sú, sem ræðir
um í XV. gr. Þjóðabandalags-sáttmálans og getið verður hér
á eftir. En auk þess hefir þessi sátta-aðferð verið reynd í
mörgum nýlegum samningum, eins og t. d. Locarno-samning-
unum 1925, en með misjöfnum og miður haldgóðum árangri,
eins og nú er komið í Ijós, en það er þá af því, að stórveldi
liafa átt lilut að máli, er jafnan þykjast geta farið sínu fram,
og meta ekki gerða samninga alltof mikils.
1) Oppenheim: International Law, 5. útg., II. bindi, bls. 12,