Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 195
193
2. Orsakir styrjalda. í riti, sem þeir Herbert Hoover, f.
Bandaríkjaforseti, og Hugh Gibson, f. sendiherra Banda-
ríkjanna, hafa ritað nýverið og nefnist: Vandamál var-
anlegs friðar,1) segir á þessa leið: „Stríðin efla sjaldn-
ast bræðralag manna. Hatrið magnast og það samlagast sið-
um og hugsunarhætti þjóðanna. Hinum sigruðu þjóðum finnst
jafnan sem þær hafi orðið fvrir niðurlægingu, hversu rétt-
látir sem friðarsamningarnir kunna að vera. Engin þjóð fæst
til að viðurkenna, að hennar málstaður iiafi verið rangur.
Og enginn forustumaður neinnar þjóðar mundi dirfast að
halda slíku fram. Vér höfum séð, að Þjóðverjar, Austurríkis-
menn og Ungverjar játuðu Versala-samningunum aðeins á
yfirhorðinu. En ófriðaröflin tóku þegar að láta á sér bóla, er
friðarsamningarnir höfðu verið undirritaðir.
Hitt er eftirtektarvert, að livorki friðarsamningurinn í
Westphalen eftir þrjátíu ára stríðið (1648), né heldur frið-
arsamningurinn í Vín eftir Napóleons-styrjaldirnar (1815)
fólu í sér nein refsiákvæði. Enda liéldust þessir samningar
lengur en Versalasamningurinn (1919), sem þó var miklum
mun frjálslyndari, að refsiákvæðunum einum undanskildum.
En það, sem verra er, nútímahernaðurinn með hinum
hræðilegu hryðjuverkum sínum gagnvart konum og börnum
og öllum þeim, sem ekki taka þátt í stríðinu, sáir dýpra og
langvinnara hatri og evkur á kröfur manna til refsiaðgerða,
og hin algera niðurlæging hinna yfirunnu þjóða skapar ó-
drepandi kröfur um hefnd. Enda sýndi þetta 20 ára tímabil
milli lieimsstyrjaldanna tveggja vaxandi hatur og hefnigirni.
En skaðahótagreiðslurnar og lúkning ríkisskulda, sem liin
fyrri heimsstvrjöld liafði látið eftir sig, kvntu í sífellu undir.
Það, sem varð þó frekast til þess að slíta friðinum í Evrópu
var hræðslan og hatrið milli Frakka og Þjóðverja. Ungverjar
linntu aldrei heldur á darraðarljóðunum gagnvart nágranna-
þjóðum sínum fyrir það, að ríkislieild þeirra hafði verið rofin.
En Frakkar og ítalir, fvrrverandi fósthræður, eldu nú i sí-
fellu grátt silfur sín í milli. Hatrið milli Japana og Ivínverja
jókst í sífellu fyrir árásir Japana fyrst á Manshúríu og síðan
á sjálft Kína. En Tékkar, Pólverjar, Eystrasaltsríkin og Balk-
anríkin áttu ekki auðvelt með að gleyma aldagamalli kúgun.
. . . Þegar svo heimurinn, tuttugu árum eftir hina ægilegu
(fvrri) heimsstyrjöld, lenti í ennþá hræðilegra ófriðarbáli,
1) Herbert Hoover and Hugh Gibson : The Problems of Lasting
Peace, N. Y. 1942. bls. 139—41.
25