Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Qupperneq 21

19
þetta mundi liafa verið gert í hugsunarleysi, af vangá, í
niegnri geðsliræringu eða í óðs manns æði eða þá með köldu
þlóði og af ráðnum hug. Og enn mundi liann spyrja, hvort
þetta væri einstök viljaákvörðun mannsins eða þetta væri
venjuleg afleiðing af innræti hans og skapgerð.
Þróun siðadóma og siðferðishugðar fer nú einmitt þessa
sömu leið, frá ytri breytni og afleiðingum liennar til manns-
ins sjálfs, aðstæðna lians og sálarástands, til áforms hans
°g tilgangs, viljaákvörðunar hans og skapgerðar. Og hinar
mismunandi siðakenningar, sem uppi hafa verið í siðfræð-
nini, stafa því nær eingöngu af því, á hvað menn hafa lagt
niesta áherzlu, liina ytri brevtni og afleiðingar hennar, eða
Inð innra liugarfar, vilja mannsins og skaiigerð. Þróun sið-
ferðishugðarinnar er því heinlínis þróunin frá þessu óhugs-
nða, ósjálfráða siðafari, sem frumstæðar þjóðir temja sér,
samkvæmt siðum feðranna, til hins þaulhugsaða, samvizku-
sama innra siðgæðis, eða frá óupplýstri, lítt hugsandi sam-
vizku til næmrar upplýstrar samvizku, er vill vita allt sem
gjörst. Og þó munu menn aldrei geta vænzt fullkominnar
eiiiingar um siðferðileg vandamál af því, að menn leggja svo
misjafna áherzlu á þætti þá eða liði, sem jafnan eru milli
hinnar ytri breytni og innrætis manns eða skapgerðar.
Það, sem þó gerir siðadóma manna nokkuð svipaða, þótt
þeir séu sjálfir á ndkkuð mismunandi stigi siðferðilegs
þroska, er að þeir eru aldir upp við nokkurn veginn sömu
siðvenjur og siðalærdóma og hafa því nokluirn veginn sama
siðasmekk og svipaðar siðaskoðanir, og þeim er innrætt það
Þ’á blautu barnsbeini, að haga sér svo sem siðvenjurnar og
siðahoðin ákveða. Á samvizlca mannsins að gæta þessa. En
því miður er samvizka manna mjög misnæm; því sljórri
sem menn sökkva sér dýpra niður í lestina, en þvi næmari
seni menn ástunda meir að lifa réttu og góðu líferni.
4. Siðrænar kenndir. En lítum nú nánar á kenndir þær eða
Þlfinningar, er mynda undirstöðu siðadóma vorra.
Til er sérstök tegund kennda, er nefna mætti v i ð h r a g ð s-
þ e n n d i r. Þannig eru hræðsla og reiði greinilegar viðbragðs-
kenndir, er valda ákveðnum viðbrögðum við utan að komandi
áhrifum, hvorl sem nú um felur eða flótta, haráttu eða beina
árás er að ræða. Hinar siðrænu tilfinningar vorar,
"velþóknun og vanþóknun og öll afbrigði þeirra, eru
einnig slikar viðbragðskenndir, þótt ekki séu þær jafn-áber-
andi og lýsi sér einatt aðeins í orðum, í hrósi og aðfinnslum,