Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 30
28
Þcssum innri staðreyndum dettur engum sálfræðingi né sál-
könnuði í hug að neita. En liitt er annað mál, að trú og sið-
fræði geta litið hvor sínum augum á þetta, trúin á samvizk-
una sem rödd guðs í hrjóstum manna, þótt hún fari oft vill
vegar, en siðfræðin á samvizkuna sem viðleitni mannsins til
sjálfsþróunar og siðferðilegrar skapgerðar.
9. Hin siðferðilega viðleitni. Það er trú og von siðfræðinnar,
að menn geti orðið góðir menn og batnandi með þvi að
þroska siðavit sitt og þjálfa sjálfa sig, en þó einkum með því
að sýna góðan vilja í hvívetna. Því leggur siðfræðin hvorki
megináherzlu á trúna né heldur á verlcin, lieldur á einlæga
siðferðilega viðleitni, viðleitni hvers einstaks manns
og þjóðfélagsins í heild sinni til þess að tryggja líf manna,
fegra það og göfga og stuðla að svo miklu samræmi i einka-
lífi manna og félagslífi, að þetta megi takast sem bezt og sem
skjótast. En til þessa verður hver maður ekki einungis að
revnast sjálfum sér og öðrum trúr, heldur og að gera skyldu
sína i hvívetna, og ekki einungis það, heldúr og að gera skyld-
una að dyggð, er liann rækir af fúsum og frjálsum vilja.
Hámark siðgæðisins cr, að menn með þessu móti, fyrir
sjálfsaga og aukið siðavit, öðlist þróttmikla siðferðilega
skapgerð, þar sem dyggðirnar taki við hver af annarri, svo
sem lífið útheimtir, og maðurinn sé jafnan reiðubúinn að
gera sitt ýtrasta og bezta, ekki einungis með tilliti til sjálfs
sin og sinna nánustu, heldur og með tilliti til alls félagslífs-
ins og þjóðarheildarinnar. Þá fyrst er maðurinn í raun réttri
orðinn siðferðilega fullveðja innan þeirrar félagsheildar, er
hann lifir lífi sínu i; og þá fvrst er honum í öllu treystandi,
þótt hann fari einungis eftir eigin samvizku og siðaviti. Hið
vel þroskaða siðavit hans er þá orðið nokkurs konar siða-
spegill, er endurspeglar það í lionum sjálfum, er honum bcr
að gera í þarfir og þjónustu heildarinnar, svo langt sem liann
þvkist geta séð fram í tímann.
í hinni velþroskuðu siðferðislnigð sinni, sem er einn meg-
inþáttur hins æðra siðferðilega sjálfs, hefir maðurinn sýnis-
horn af og ef til vill fagurt fordæmi þess, hvernig honum beri
að brevta og haga sér í hinum breytilegu aðstæðum daglegs
lífs. En þá er hann í raun réttri orðinn hvorttveggja í senn,
sinn eiginn löggjafi og þegn, er jafnan fer eftir því, er hann
veit sannast, réltast eða bezt. Meira verður naumast af nokkr-
um manni heimtað, hvort sem hið siðferðilega sjálf lians
hefir náð fullum þroska eða ekki.