Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Page 65
63
um allan mátt og gert þá að síðustu að siðferðilegum og and-
legum heiglum, eins getur sjálfstraust, áræði og vongæði efll
inenn svo og stælt, að þeir afheri hinar mestu mannraunir.
Og þótt trúin flytji ekki beinlínis fjöll, þá getur hún þó gert
menn þolgóða og þrautseiga og fengið þá til þess að standast
það með nokkurn veginn hýrri liá, sem öðrum virðist ofraun.
— En nú mun rétt að livggja nánar að tilfinningunum til þess
að sjá, hvaða þátt þær geta átt í huglevsi manna og' hugdirfð.
ö. Hræðsla og reiðigirni. Þess var getið í kaflanum liér á
Undan (XIII, 4), að menn þyrftu engu síður að hafa gát.á til-
finningum sínum en tilhneigingum, og það því heldur sem
tilfinningarnar mvnda uppistöðuna í hvötum vorum og gera
ýmist að veikja þær eða magna. Engar tilfinningar koma nú
öllu tíðar í ljós í daglegu lífi manna en hræðsla og reiði; og
verði þær að varanlegum þáttum í skaiigerð manna, geta þær,
eins og bent hefir verið á, orðið að skaplöstum, að h r æ ð s 1 u-
girni og reiðigirni, er livor á sinn hátt geta stórum
spillt fyrir siðferðisþroska manna og gert þá ýmist að gung-
um eða ofstopamönnum. Hræðslan er ekki einungis hræðsla
við óþægindi, sársauka, andstreymi, fátækt, kvöl og dauða,
heldur og við aðra menn, háttsemi þeirra og venjur, alinenn-
ingsálit, trú, lög og siði. Leiðir hún þá einatt fyrst til varúðar
og varfærni, sem getur verið og er oft góðra gjalda verð, ef
liún fer ekki úr hófi fram; en hún getur lika alið heyg og
kvíða og gerl menn að siðferðilegum gungum. Reiðin getur og
verið réttmæt, einkum ef hún lýsir sér í réttlátri gremju vfir
því, sem er ljótt og ódrengilegt. En á hinn hóginn villir lnin
nianni iðulega sýn, gerir menn rangláta í garð annarra og
elur á hatri og hefnigirni, auk þess sem hún í dagfari manna
getur lýst sér í stórlyndi, ofsa og vfirgangi. Er því mikils um
vert að kunna að stilla skap sitt og gæta þess, að livorki
hræðslugirni né reiðigirni setjist að í skapgerð manns.
6. Hræðslan undirstaða kvíða og úrræðaleysis. Annars er
hræðsla í éinhverri mvnd fylgikona fjölda manns svo að segja
fi'á vöggu til grafar. Menn eru myrkfælnir í bernsku, sótt-
bræddir og lífhræddir í æsku og jafnvel alla sína ævi; menn
bera kvíða fyrir afkomu sinni á fullorðinsárunum og allur
bávaði manna ber kvíðboga fvrir sótt og dauða, hvenær
sem hann nú kann að bera að höndum. Mætti því segja
um menn þessa, að þeir þvrðu hvorki að lifa né devja, og
sumir fyllast beinlínis hugarvili út af einhverju þessu, taka
ekki á heilum sér. Þá er og fjöldi manna, sem er svo hræddur