Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Síða 227
225
ari margsviknu þjóð og ýta þannig við „samvizku Norður-
álfunnar“. (p. 300).
Einnig þetta mál hafði Þjóðabandalagið falið Nansen á
hendur. Harmsögu þessarar þjóðar er ekki unnt að rekja
hér. Nægir að minna á, að bæði Gl. Tyrkir (1895) og Ung-
Tyrkir (1915) höfðu drepið Armeninga í hundruð þúsunda
tali, rikisstjórnir Evrópu marg-svikið þá, og ekki tók öllu
hetra við, er þeir komust undir Rússa 1927. En Þjóðabanda-
lagið rak lestina með aðgerðaleysi sínu.
Þegar Nansen, vonsvikinn og gramur, baðsl lausnar frá þessu
fulltrúastarfi, gekk maður undir manns liönd, jafnt óvinir
sem vinir lians í Þjóðabandalaginu, til þess að fá hann til að
halda því áfram, því að þeir vissu sem var, þessir hálfvelgju-
menn, að ef hann færi, myndi heiðri Þjóðahandalagsins að
fullu glatað. Hann tók þá við á ný og veitti þá hjálp, sem
unnt var að veita, og ein hin síðustu orð hans voru þessi:
„Það verður að vekja hróðurhugann — friðsamlega sam-
vinnu þjóðanna, i því á utanríkispólitík Norðurálfunnar
að vera fólgin.“ (p. 310).
En dagur var að kveldi kominn, og þriðjudaginn 13. maí
1930 dó þessi mikli Samverji vorra tíma úr hjartaslagi.
Nú er komið að stríðslokum hinnar síðari lieimsstyrjaldar,
er stefndi að gerevðingu Evrópu. Hver verður þá til þess
að reyna að græða sárin? Hver verður hinn mikli Samverji
siðari heiinsstyrjaldar? Og hvernig förum vér að því að vinna
varanlegan frið? —•
9. Varanlegur friður? I riti því eftir þá Hoover og Gibson,
er áður var vitnað til (í XXI, 2), segir,1) að fyrsta skilyrðið
fyrir langvarandi friði sé það, að létta af viðskiptabanni á
sjó og landi og sjá um, að þeir, sem séu aðþrengdastir af
skorti á fæði, klæðum og skæðum, fái sem bráðasta lijálp,
undir eins og slríðinu linnir.
Þá taki viðreisnarstarfið við, endurreisn húsa og híbýla,
efling atvinnuvega, iðnaðar og verzlunar og stofnun ábyrgra
stjórna í öllum löndum, er standi við yfirlýsingar sínar og
gerða samninga.
Loks komi sá thni, er menn fari að geta hugsað um hina
endanlegu friðarsamninga. En fyrst verði hugir manna að
sefast svo, að menn geti farið að hugsa og tala rólega um
alla framtíðarskipan landa og þjóða og samskipti þeirra i
1) The Problems of Lasting Peace, N. Y. 1942, p. 280,
29