Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 257
255
verðmætum, sem lionum fylgja, fjárhagslegum, félagslegum
og siðferðilegum, en þar komum vér að þriðju tegund eigin-
leika, svonefndum verðmætum, sem þó eiga rót sína að
rekja lil hins efniskennda og líkamlega, en verða að keppi-
keflum vorum og hugsjónum, er vér reynum að koma í fram-
kvæmd að meira eða minna levti.
Allar þessar eðliseigindir tilverunnar njóta sín nú meira
eða minna hver á sínu stigi þróunarinnar, en Iivert hinna
fvrri stiga myndar þó hina nauðsynlegu undirstöðu undir
framvindu hinna æðri stiga, unz komið er að hinu æðsla
stigi, er mennirnir geta gert sér í hugarlund, sjálfum guð-
dóminum og því guðdómlega, sem virðist verða til upp af og
uppi vfir því félagslega í mannlífinu og mynda nokkurs kon-
ar uppfylling þess og fullkomnun. En þar komum vér að
því í kenningum S. Alexanders, er kann að þykja einna ný-
stárlegast og aðallega er rætt.um í síðustu (IV.) hók þessa
rits (II. b„ bls. 341 o. s.).
Höf. nálgast þetta „guðdómlega", er liann nefnir svo, á
tveim leiðum, út frá trúarþörf og eilífðarþrá mannsins sjálfs,
og út frá þeim hugmyndum, sem menn á ýmsum tímuin liafa
gert sér um guðdóminn og tilveru hans. Jafnframt því að
lýsa agnúunum á ýmsum þeim tilgátum, er menn hafa gert
sér um guðdóminn, reynir hann að lokum að gera grein
fy-rir guðdómseðlinu sjólfu; það sé aðallega í því fólgið að
eyða því illa og ófullkomna eða revna að snúa því til hetri
vegar, en varðveita hitt, er miðar til framfara og fullkomn-
unar.
Ef vér nú viljum gera oss nánari grein fvrir þessu, þá er
fyrst leitin að guði og rök þau, sem menn hafa fært fyrir til-
veru hans. Höf. líkir trúarþörf manna við matarþörfina. Líkt
og mann hungrar og þyrstir eftir mat og drvkk, hungrar menn
og þyrstir eftir guði, ekki síður en eftir réttlætinu. Minnir
þetta á það, sem Leo Tolstoy segir í „Játningum“ sínum,
að hann mitt í öllum hrellingum sínum og hugarangri hafi
fundið til hreins og heins „guðshungurs", en síðar, að liann
Iiafi fundið guð í gróanda vorsins, þá er allt var að vakna til
lífs og gróðurs í kringum hann: „Sjá, hann er hér og hann er
þar og hann er alstaðar!“ — En guð er nú samt sem áðurvand-
fundnari en svo, að á hann verði bent, og all-örðugt hefir
bæði guðfræði og heimspeki revnzt að finna örugg rök fyrir
tilveru hans. Sjálf tilvistar-sönnunin, sem svo er nefnd, að
guð sé alfullkominn og því hljóti hann líka að vera til, er