Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 151

149
er komið til sögunnar, hafi verið livorttveggja í senn jafn-
frjálsir og jafn-réttháir (Rousseau). En þetta er hinn
mesti misskilningur, því að engir menn eru jafn-háðir sið-
um og venjum eins og þeir, sem lifa í frumstæðum þjóðfé-
lögum, auk þess sem þeir verða að hlýða höfðingjum sínum
eða öldungaráði eða fvrirmælum töframanna sinna (sham-
ana), að maður tali ekki um, hvað þeir eru háðir náttúrunni
og duttlungum hennar og þá auðvitað misduglegir að bjarga
sér. En í menningar-þjóðfélögum, þar sem margbreytt verka-
skipting er komin á, skipa menn misháar stéttir og stöður
og hafa því mismikið vald hver vfir öðrum, jafnvel þótt
þeir kalli hver annan „félaga“. Svo lætur einkaframtakið
mismikið til sín taka, en það skapar líka „ójöfnuð" manna á
meðal. Þegar nú þar við hætist, að menn þegar frá fæðingu
eru mjög misjafnir að gáfum og hæfileikum, og að þeir í
uppvextinum njóta mismunandi aðlilvnningar og uppeldis,
er nokkuð auðsætt, að menn verða ærið misjafnir og hver
öðrum ólíkir bæði að gáfum, kunnáttu og hæfni. En þá virð-
ast þeir, sem eru miður gefnir eða síður starfhæfir, ekki geta
komizt til jafns við hina eða orðið jafn-réttháir þeim, sem
eru betur gefnir eða starfhæfari til eins og annars. Eins eru
þarfir manna þegar frá öndverðu mjög misjafnar, en þar
af leiðir, að hið sama liæfir ekki öllum jafnt eða jafn-vel.
Þegar nú þar við bætist, að menn leggja svo misjafna merk-
ingu í orðin frelsi og jafnrétti, að menn vita sjaldnast, hvað
við er átt í hvert sinn, þá vandast rnálið enn meir. Orðið
frelsi getur táknað lausn undan áþján og kúgun, sjálfræði,
félagslegt frelsi, atvinnufrelsi og algert frjálsræði. Og á svip-
aðan liátt getur jafnrétti táknað: jafnir fyrir lögunum, fjár-
hagslegan jöfnuð, félagslegt jafnrétti og fleira þessháttar. Og
oft veit maður ekki, livað við er átt, þegar orðum þessum er
veifað sem almennum vígorðum.
Einna tíðast er talað um frelsið sem lausn undan einhvers-
konar áþján eða kúgun, eins og þegar menn byltu af sér oki
einræðis og lénsstétta og létu sig drevma um, að þeir yrðu
allir jafn-frjálsir og jafn-réttháir undir hinu nýja horgara-
lega skipulagi. Sá draumur hefir, eins og kunnugt er, ekki
rætzt, og af eðlilegum ástæðum. Menn eru, eins og tekið liefir
verið fram, svo misgefnir að eðlisfari, liafa misjafna aðstöðu
í lífinu bæði að þvi er eignir og áhrif snertir og eru loks mis-
duglegir að koma sér áfram. Auk þess eiga þeir, skv. mann-
réttindavfirlýsingunni, að vera frjálsir hugsana sinna, orða