Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Qupperneq 203
201
fyrir þessum hernaðarundirbúningi, og þegar svo stríðið
brauzt út, lenti allt í fumi og fálmi framan af.
En ef vér viljum læra nokkuð af þessu 20 ára timabili „frið-
arins“, sem enginn friður var, þá er það það, að revna í fram-
tíðinni að stemma í tíma stig fyrir slíkum ósköpum, svo að
þau geti ekki komið fyrir aftur. En það næst ekki með því að
halda að sér böndum, heldur með þvi að telja sérbvað það
árás, sem granda vill lýðræðisreglum vorum, hvort sem það
er í orði eða á borði.
Alveg eins og það er viðleitni nútíma læknislistar að beita
sóttvörnum og afstýra sjúkdómum, alveg eins ættum vér i
milliríkjamálum að revna að afstýra hernaði með því að girða
fvrir stríð og styrjaldir, en bíða ekki, eins og vér höfum gert
hingað til, eftir friðarrofum. Bólusetning fyrir fram er betri
en stórabóla.
Aldrei var stríð ónauðsvnlegra né auðveldara að stemma
stig fyrir en þetta síðasta og versta. Það duldist engum heil-
vita manni, að einræðisherrarnir ætluðu sér þegar frá upp-
hafi að leggja lýðræðið í rústir og heiminn jafnframt undir
sig með þessari líka þokkalegu „nýskipan“, sem hefir lýst sér
í kúgun og undirokun alsaklausra þjóða. Óttalaust og geig-
laust Þjóðabandalag, sem var ákveðið í að beita valdi gegn
liverskonar yfirgangi og óréttlæti og skirrðist ekki við að
beita hörðustu refsiákvæðum til þess að afstýra stríði, Iiefði
á hvaða tíma, sem var, fram til ársins 1938, getað komið i
veg fjnir með tiltölulega Iitlum tilkostnaði allar þýzkar og
japanskar árásartilraunir. Segjum t. d., að Bandaríkin hefðu
gert bandalag við önnur lýðræðisríki um að varðveita frið-
inn. Hversu óendanlega litla frelsisskerðingu hinna annarra
fullvalda ríkja hefði þetta haft í för með sér, á móts við þær
óhemju fórnir, sem vér nú verðum að færa árum saman á
altari stríðsguðsins?
7. Það, sem vér nu verðum að gera. Það er því nær hlægilegl
að halda því fram, að af því að fvrsta tilraun, sem gerð var i
sögunni, til þess að stofna til alþjóða-samtaka, misheppnað-
ist, og af því að Þjóðabandalagið og aðrar slíkar stofnanir
hafa verið óvirtar, þá sé þar með sýnt, að grundvallarreglur
þær, sem þær hvildu á, séu rangar og því beri að hafa þær
að engu.
Þjóðabandalagið var raunveruleg alþjóðastofnun. Hugsjón
þess var ríkið — framtíðarríkið, friðarríkið! — En stofnendur
þess voru hin einstöku þjóðríki. í hallarsölum Þjóðabanda-
2G