Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Page 218
216
engin skvlda til, þar sem réttlætið útheimtir hreina og beina
óhlutdrægni og skorinn skammt, eftir því sem réttsýni manns
og skvlda býður. En livað er þá að segja um það, sem vér
nefnum vináttu, mannúð og mannkærleika?
4. Vinátta, mannúð og mannkærleikur. Réttur skilningur á
góðvildinni var það og hjá Aristótelesi, er liann lýsti vin-
áttunni þannig, að maður fyndi til gleði við gengi vina sinna
og vildi flest fvrir þá gera. En vináttan nær venjulegast
skammt, lil tveggja eða þriggja eða aðeins fárra vina, og
þeir reisa þá oft beinlínis eða óbeinlínis skorður við þvi, að
aðrir komist inn í þann vinahring, enda er vinarhugurinn
þannig, að hann getur ekki náð til mjög margra. En þar sem
góðvildin er rík, eru henni lítil takmörk sett, og getur hún
jafnvel í stöku tilfellum orðið að almennri miskunnsemi. Þó
tekur kunningsskapurinn venjulegast við, þar sem vináttunni
sleppir, og fer þá mjög eftir því, hversu náinn hann er, hversu
mikið eða lítið maður vill fvrir manninn gera. Er það mjög
komið undir áliti manns á honum, eða livort maður telur það
þess vert að hjálpa honum. Sé liann skyldur manni eða venzl-
aður, telur maður sér það kannske frekar skylt en ljúft; sé
hann nágranni manns og góðkunningi, er lent hefir í ein-
hverjum vanda, telur maður sjálfsagt að gera honum greiða;
og sé það samstéttarmaður cða samlandi, sem ratað hefir í
eitthvert ólán eða hágindi, er það ýmist stéttarandinn eða
þjóðarmetnaðurinn, er fær menn til að reyna að leysa vand-
ræði hans. Þannig hafa Vestur-lslendingar þráfaldlega leyst
úr bágindum samlanda, er skolað hefir upp á fjörur þeirra,
og hafa þeir jafnvel lagt sig í framkróka um að hjarga sam-
löndum sínum undan lögmætri hcgningu. Þar hefir góðvildin
og þjóðarmetnaðurinn risið gegn réttlætinu.
Þar sem góðvildin er sönn og einlæg, verða henni lítil tak-
mörk setl. Hún mildar réttlætið svo, að það verður að mann-
úð og miskunnsemi, og að síðustu getur hún orðið svo rik
i huga manns, að hún verði að hreinum og beinum mann-
kærleika. Þó er rétt að vara við fleiprinu um hinn almenna
mannkærleika, því að það er ekki nema einstöku mönn-
um gefið að finna til með öllunt þeim, sem bágt eiga og i
raunir rata, og velvildin því á mjög mismunandi stigi eftir
þvi, hvernig innræti mannsins er.
5. Góðvildin vild, sem ýmist nær til huga, hjarta eða handar.
Góðvildin hefir sérstöðu meðal dyggðanna. f lienni er vild,
en ekki skylda. Hvernig er þá unnt að skipa henni á bekk