Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1967, Síða 273

TlMARIT VFl 1967
271
alla meðferð síldarnótanna auk þess sem
hún gerði kleift að taka í notkun lengri og
dýpri síldarnætur, heldur en áður tíðkaðist.
4. Stærri og hraðskreiðari síldveiðiskip.
5. Stórauknir móttökumöguleikar á síld nálægt
nýju veiðisvæðunum og notkun síldarflutn-
ingaskipa til flutninga til f jarlægra vinnslu-
stöðva.
Ef einhver væri spurður að því, hvað hvert
atriði fyrir sig hefði átt mikinn þátt í aukn-
ingu aflans, auk þess hvað af þessum atriðum
hefði gefið mestan hagnað miðað við tilkostnað,
er það víst, að honum yrði svara fátt og engir
tveir yrðu sammála um talnalega hlutdeild
hvers atriðis fyrir sig. Þetta kemur greinilega
fram í umræðum manna um síldariðnaðinn,
hvort sem um er að ræða umræður á opinber-
um vettvangi ellegar manna á milli.
Það, sem nú hefur verið talið, er einkennandi
fyrir alla starfsemi, sem háð er tilviljanakenndri
atburðarás, og fram á síðustu ár hefur geta
stjórnunarfræðinnar (Management Science) til
þess að gefa viðhlítandi talnaleg svör við því,
hvaða ákvarðanir væri réttast að taka í hverju
einstöku tilfelli til þess að ná hagkvæmasta ár-
angri, verið takmörkuð. Ákvarðanir, sem byggð-
ust á reynslu og hugboði þeirra, sem lengi höfðu
starfað við viðkomandi verkefni, reyndust oft-
ast bezt, en eftir því, sem viðfangsefnin urðu
stærri og margbrotnari, varð stöðugt erfiðara
að sjá fyrir afleiðingar einstakra ákvarðana.
Eins og áður var minnst á er íslenzkri síldar-
iðnaðurinn nú orðinn það margbrotinn að mjög
erfitt er að gera talnalega grein fyrir því, hvort
einhver einstök ákvörðun, hvort sem um er að
ræða fjárfestingar- ellegar rekstraratriði, verði
til þess að bæta hag starfseminnar í heild ellegar
einhvers einstaks þáttar hennar.
Aðrar fiskveiðiþjóðir eru nú þegar komnar
vel á veg með að notfæra sér aðferðir stjórn-
unarfræðinnar til úrlausnar á ýmsum viðfangs-
efnum í stjórnun fiskveiða, fiskiðnaðar og dreif-
ingar á fiski. Með tilkomu rafreikna hefur orðið
mögulegt að leysa talnalega flókin viðfangsefni
með því að setja þau fram á stærðfræðilegan
hátt. Eigi eru öll stjómunarviðfangsefni, sem
fram koma í fiskiðnaðinum, jafn vel falhn til
talnalegrar greiningar, en þó er mjög freistandi
að ætla, að mikið gagn geti orðið af því að
beita þessum aðferðum við íslenzka síldariðnað-
inn. Á þessum grundvelli er sú athugun byggð,
sem ætlunin er að gera grein fyrir hér á eftir.
Hér mun eigi gerð tilraun til þess að telja
upp öll þau verkefni, sem vitað er um að aðrar
fiskveiðiþjóðir hafa tekið til greiningar með
nýjustu aðferðum stjómunarfræðinnar, heldur
vísað til rits sem Matvælastofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) gaf út árið 1965 (FAO Fish-
eries Report No. 22, Vol 1-3. — Report of the
Meeting on Business Decisions in Fishery
Industries - Rome, 21.-25. sept. 1964).
Rit þetta verðskuldar, að margir kaflar úr því
kæmu út í íslenzkri þýðingu, og gæti það stuðl-
að að því að umræður um sjávarútvegsmál á
Islandi yrðu að jafnaði jákvæðari en verið hef-
ur fram að þessu.
Því er slegið föstu í þessu riti, að stjórnunar-
fræðilegar aðferðir (Advanced mathematical
techniques) séu jafn nytsamar við stjórnun í
fiskiðnaði og í öðrum iðnaði, þótt þær þar sem
annars staðar gefi enga allsherjar lausn allra
vandamála, ellegar komi í stað stjórnvizku ein-
staklinganna, sem við vandamálin fást.
Stjórnunarvísmdi eða Operations Research
Áður en lengra er haldið mun rétt að gera
í fáum orðum nokkra grein fyrir því, hvað við
er átt, þegar hér er rætt um stjórnunarvísindi
(Management science) eða eins og algengara
er að nefna þau Operations Research (skamm-
stafað OR).
Stjórnunarvísindi byggjast á því, að nota
vísindalegar aðferðir við lausn stjórnunarvanda-
mála og talnalega túlkun á þeim breytingum,
sem við er að fást hverju sinni, þannig að
lausn á viðfangsefninu megi fá fram á stærð-
fræðilegan hátt. 1 sinni fullkomnustu mynd
krefst OR-athugun notkunar margra mismunandi
vísindagreina. Vísindaleg stjórnun, sem á ensku
máli er nefnd Scientific management eða nánast
iðnaðarverkfræði, krefst einnig talnalegrar túlk-
unar á breytingum í verkefninu að svo miklu
leyti sem það er mögulegt.
í rannsóknum sínum á málmskurði notaði
Frederick W. Taylor aðferðir, sem í grundvall-
aratriðum eru þær sömu og notaðar eru í OR
til nálgunar á verkefnum, en hann er af mörg-
um talinn frumkvöðull vísindalegrar stjórnunar.
Almennt séð er munurinn á vísindalegri
stjórnun og OR sá, að OR notfærir sér meira
a.f æðri stærðfræði, notfærir sér vísindalega
þekkingu innan fleiri vísindagreina og nálgast
viðfangsefnin í víðari grundvelli.
Þar sem útreikningar á OR-verkefnum eru
venjulega mjög flóknir, má segja, að notkun
OR og þróun hraðvirkra rafreikna hafi haldizt
í hendur.