Andvari - 01.01.1973, Qupperneq 119

ANDVAHI
KÓPERNÍKUS, ÆVI HANS OG AFREK
117
varðveitzt af slíkum bréfum. Upp úr 1530 voru luigmyndir hans greinilega
orðnar umræðuefni manna á meðal, ekki sízt hjá fræðimönnum í klerkastétt.
Hefði þá mátt ætla, að kaþólska kirkjan færi að ugga að sér og hannfæra slíka
villutrú. En það var öðru nær, eins og bezt sést á því, að árið 1533 hélt Jóhann
von Widmanstetter, ritari og trúnaðarmaður páfa, erindi í páfagarði um kenn-
ingar Kóperníkusar og þáði að launum dýrmætt grískt handrit með áritun
páfans, Klemensar 7.
Forvígismenn mótmælenda voru ekki jafn opnir fyrir þessum nýju hug-
myndum, og Marteinn Lúther var óspar á háðið. „Heyrzt hefur,“ sagði
Lúther, „að einhver nýr stjörnuspekingur vilji sanna, að jörðin hreyfist og
snúist um sjálfa sig, í stað þess að himinninn snúist, og sólin og tunglið ...
fíflið ætlar víst að hafa endaskipti á allri stjörnufræðinni. Það er svo sem ekki
við öðru að húast: sá sem vill heita vísdómsmaður, þarf að láta á sér bera, og
það, sem hann sjálfur gerir, hlýtur að taka öllu öðru fram. En eins og lieilög
ritning sýnir, skipaði Jósúa sólinni, en ekki jörðinni að standa kyrri.“
Annar leiðtogi mótmælenda, Philipp Melanchton, var sömuleiðis ómyrkur
í máli. „Oculi sunt testes," sagði hann, „augun eru vitni. Heillirigð skynsemi
mælir gegn Kóperníkusi. Biblían, sú mikla heimild, mælir gegn honum. Og
dómur fræðimanna í þúsund ár mælir gegn honum. Kenning hans er með
öðrum orðum fjarstæða.“ Og á öðrum stað segir Melanchton, að skynsamir
valdhafar gerðu réttast í því að banna svona léttúð, jafn útsmogin og hún væri.
Þetta voru fyrstu viðbrögðin. Síðar átti þetta eftir að snúast við að vissu
leyti, því að það var mótmælandi sem átti hvað mestan þátt í, að höfuðrit
Kóperníkusar komst á prent, en kaþólska kirkjan snerist aftur á móti gegn
kenningum hans.
Kóperníkus hafði upphaflega áætlað, að ritverkið mikla yrði í átta bind-
um, en í reyndinni urðu bindin sex. Kóperníkus mun hafa lokið við þau að
mestu leyti árið 1532. Síðan lá ritið óprentað í nokkur ár, og telja sumir, að
Kóperníkus hafi ekki haft kjark til að gefa það út af ótta við ofsóknir. En
ýmislegt bendir líka til, að hann hafi haft áhyggjur af því, að verkið væri
ekki nægilega traust, og enn mætti finna sitthvað til að endurbæta og fága.
Kóperníkus kallaði rit sitt aldrei annað en bók himinsnúninganna, Liber
revolutionum. Hið lengra nafn, De revolutionibiis orbium coelestium, Um
snúninga himinhnattanna, mun komið frá þeirn, sem um útgáfuna sáu. Orðið
himinhnöttur er að vísu dálítið villandi þýðing á latneska orðinu orbis, sem
merkir í rauninni hring, en virðist oftast hafa verið notað um hinar gegnsæju
himinkúlur, sem talið var að himintunglin sætu á. Elvergi kemur þó fram, að
Kóperníkus liafi raunverulega trúað á tilvist slíkra kúlna, en um það voru