Andvari - 01.01.1973, Page 125

ANDVARI
KÓPERNÍKUS, ÆVI HANS OG AFREK
123
Meira að segja Tycho Brahe, hinn mikli stjörnuskoðari og mælingamað-
ur, gat ekki fallizt á þá kenningu Kóperníkusar, að jörðin gengi umhverfis
sólina. Brahe, sem fæddist skömmu eftir lát Kóperníkusar, gerði um sína daga
miklu fleiri og nákvæmari stjörnumælingar en nokkur fyrirrennara hans. Samt
tókst honum ekki að greina nokkra þá hreyfingu á fastastjörnunum, sem stað-
fest gæti hreyfingu jarðar um sólu. Brahe vildi ekki trúa því, að fastastjörn-
urnar gætu verið svo fjarlægar, að hreyfingin væri ekki mælanleg með þeim
tækjum, sem hann hafði smíðaÖ. Til þess þurftu þær að vera rneira en tvö
hundruð sinnum lengra í burtu en yzta reikistjarnan, Satúrnus. Brahe sló því
þess vegna föstu, að jörðin myndi vera kyrr í geimnum. Að öðru leyti sam-
þykkti hann kenningar Kóperníkusar, því að hann gerði ráð fyrir, að allar
hinar reikistjörnurnar gengju um sólina. Með því að láta sólina svo ganga
um jörðina þóttist Brahe hafa leyst vandann á hinn þægilegasta hátt.
Aðeins örfáir af samtímamönnum Tychos Brahes virðast liafa tekið kenn-
ingar Kóperníkusar alvarlega. Af undantekningum má nefna Englendinginn
Thomas Digges og ítalann Gíordanó Brúnó. Brúnó var eldheitur andstæðingur
Aristótelesar og kirkjunnar, hann ferðaðist víða og hoðaði hugmyndir sínar
um stjörnufræði, heimspeki og trúmál. í einni af bókum sínum, De Immenso,
tók hann upp heilan kapítula úr riti Kóperníkusar sem tilvitnun. Brúnó gekk
jafnvel enn lengra en Kóperníkus, því að hann hélt því frarn, að fastastjörn-
urnar væru fjarlægar sólir og að himingeimurinn væri óendanlegur. Sem
kunnugt er var Brúnó ofsóttur af kaþólsku kirkjunni og að lokum hrenndur
á háli í Róm árið 1600. Því er stundum haldið fram, að Brúnó hafi týnt lífi
fyrir að boða kenningar Kóperníkusar, og að Kóperníkus hefði mátt búast við
sömu örlögum, ef hann hefði ekki dregið svo lengi að gefa út rit sitt. Þetta kann
að vera rétt, en hitt er þó líklegra, að Brúnó hafi veriÖ ofsóttur fyrir trúarskoðan-
ir sínar fremur en stjörnufræðilegar kenningar, því að hann boðaði algyðistrú,
sem var í mikilli andstöðu við kenningar kirkjunnar. Það flækir nokkuð þetta
mál, að hin hárbeitta gagnrýni Brúnós á kaþólsku kirkjuna og trúarsetningar
hennar var oft á tíðum óaðskiljanlegur hltiti af hinum vísindalegu kenningum
hans og ritsmíðum, þar sem hann boðaði kenningar Kóperníkusar af eldmóði.
I hugum hinna kaþólsku valdsmanna hlaút sólkerfiskenningin því að verða ná-
tengd hugmyndum um villutrú.
Árið 1609 verða þáttaskil. Þá gerast tveir atburðir, sem verða til þess að
hrinda af stað hinni eiginlegu kópernísku byltingu í skoðunum manna á um-
heiminum. Það ár kom út bókin Astronomia Nova eftir Jóhannes Kepler,
lærisvein Tychos Brahes. Kepler var harður fylgismaður Kóperníkusar. Með
þrotlausri rannsókn á mælingum Tychos hafði hann að endingu komizt að