Andvari - 01.01.1973, Side 154

152
ÞÓRÐUR JÓNSSON
ANDVARI
og annar skilningur. Að minnsta kosti hefur mér alclrei auðnazt að skilja fólk
öðruvísi.
Vér látum gamminn geysa og athugum 14. kapítula, er nefnist Sjónarháttur
og horf. I stuttu máli má segja, að efni kaflans sé rökstuðningur við þá skoðun
höfundar, að sálarástand vort ráði því, hverjum augum vér lítum tilveruna. Það
sem vér reynum að sjá og viljum sjá, sjáum vér oft, þótt enginn annar geti greint
það. Mér virðist þessi skoðun allútbreidd, og mörg rök renna stoðum undir hana.
Engir tveir menn eru alveg eins. Þess vegna svara engir tveir menn þeim
áhrifum, er þeir verða fyrir, á sama hátt. Þetta stafar af hinu ólíka horfi manna
við tilverunni. Ekki er nóg með, að horf manna sé mismunandi, heldur er horf
eins og sama manns sífelldum breytingum undirorpið. Þegar vér reynum að setja
oss í spor einhvers annars, nægir ekki, að umhverfi vort og aðstaða sé hin sama
og hans. Elorf vort við hlutunum verður að vera eins. Elorfinu getum vér líkt
við eins konar gleraugu, er vér sjáum umheiminn með. Á 232. bls. segir:
„Mér virðist þvt aðeins einn vegur til þess að skilja aðra til hlítar
og sjá með þeirra augum, en hann er sá að komast í sama horf og þeir,
líkja eftir viðbragði þeirra og meðferð allri, því sérstöku horfi, viðhragði,
meðferð fylgir sérstök sjón á hlutunum."
Guðmundur nefnir fjölmörg dæmi þessu til stuðnings. Ég drep einungis á örfá.
„Sumir menn hafa megnan viðbjóð á hrossakjöti, er fieir vita, að
f>að er hrossakjöt, en neyta þess með beztu lyst og verður einstaklega gott
af því, ef þeir halda, að það sé t. d. nautakjöt. Það er þá auðsætt, að
eiginleikar kjötsins sjálfs, bragð þess, lykt, litur og efnasamsetning, í
sjálfu sér hafa hollar verkanir á líkama þeirra. Fái þeir nú að vita, að
þeir hafi etið hrossakjöt, þá verður þeim stundum óglatt, og jafnvel selja
því upp. Það er þá bert, að kjötið sjálft vekur ekki viðbjóðinn, heldur
gera það hugsanirnar, sem við það eru tengdar" (236. bls.).
Allir þekkja þetta af eigin raun. Þegar vér erum í vondu skapi, höfum vér allt
á hornum oss. Þá er sem allt gangi í óhaginn. Á öðrum tímum, er vér gleðjumst,
lítum vér tilveruna hjörtum augum og tökum mótlæti með jafnaðargeði. Vér
getum fundið mergð dæma um slík skaphrigði í skáldskap. Guðmundur nel nir
erfiljóð Matthíasar Jochumssonar um Einar Ásmundsson í Nesi:
Sýnist oss,
er slíkir deyja,
sól og sumur
scu’ á förum: