Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 57

55
könnun nefnist, hefir nú reynt að skýra þetta og sanna
jafnframt réttmæti skjTÍnga sinna með viðeigandi lækning-
um. — Það eru einmitt hvatir þær, sem bældar hafa verið og
brotnar á bak aftur, er geta brotizt svo harkalega út aftur,
eftir að þær liafa verið bældar og brotnar á bak aftur æ ofan
i æ. Þær kunna um skeið að halda sér niðri i hugarfylgsnum
nianna, svo að þeir fái sjálfir ekkert um þær vitað, nema þá
i draumförum sínum, ofsjónum eða ofheyrnum í vöku. En
svo espast þær, taka að líkjast illum öndum eða djöflum, sem
uiaðurinn virðist haldinn af, ráðskast í honum og tala jafnvel
lastmæli af vörum hans. Sjálfur er maðurinn þá eins og í
einliverju skúmaskoti og fær ekki að gert; honum er þetta
ósjálfrátt, hann hefir sjálfur enga stjórn á því.1) Því eru ráð
þau, er sálkönnunin gefur, þessi, að revna með skriftum eða
öðru því um líku að lyfta hinum bældu hvötum aftur upp
úr hugarfylgsnunum, svo að maðurinn fái við þær kannazt og
sett þeim eitthvert það markmið, er hann þarf ekki að blvgð-
ast sín fyrir. Þá fær hann aftur stjórn á sjálfum sér og hvöt-
um sínum og getur óskiptur einbeitt sér að hinum nýju mark-
miðum sinum. NefniSt þetta göfgun hvata (sublimation).
8. Göfgun hvata. Plató mun fvrstur manna hafa bent á
þessa göfgun hvata í samræðu sinni „Samdrykkjan". Þar
lætur hann Sókrates flytja hina annáluðu ræðu sína um ásta-
guðinn, hinn mikla Eros, er kenni mönnum að lvfta huga
sínum frá því lága, ófagra og fátæklega, frá þörf sinni og
neyð, fyrst upp til líkamlegrar fegurðar, þá upp til andlegrar
fegurðar og ástar á því, sem henni tilheyrir, og loks alla leið
upp til hinna eilífu hugsjóna, ástarinnar á því alfagra og al-
góða. En þetta snérist einhvern veginn við í höndum Páls
postula, upp í synd og dauða og trúna á endurlausnina, sam-
fara hatrammri baráttu gegn öllum holdsins fýsnum, og þá
var farið að tala um hinn góða og vonda vilja.
9. Góður og vondur vilji. Augustinus kirkjufaðir, sem
fram eftir öllum aldri hafði verið holdlega sinnaður og svo
marglyndur, að hann tók hverjum andlegum hamskiptunum
á fætur öðrum, áður en liann tæki kristna trú, talar í „Játn-
ingum“ sínum um tvennskonar vilja, hinn illa, syndum spillla
vilja, er sé orðinn að girnd, girndin að innri nauðung og nauð-
ungin að ástríðu; og svo liinn nýja ásetning sinn, liinn góða
vilja, er vilji þjóna guði og því, sem gott er, en sé þó ekki
1) Sbr. Almenna sálarfræði, 2. útg., bls. 492.