Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 61

XIV. Siðferðileg hugprýði.
1. Hugprýðin. Þá er komið að hinni annarri höfuðdyggð
Grikkja og Rómverja, hugprýðinni (andreia). Raunar
talcli Aristóteles hana fyrsta og elzta allra mannlegra dvggða,
með því að það væri hreystin og lietjudugurinn, sem reist
liefði ríkin og byggt horgirnar. En Plató iiafði þegar hent á
það, að fyrst jrrðu menn að stilla fýsnum sínum og girndum
i hóf, og síðan að reisa rönd við hræðslugirni sinni og öllu
því, er drægi úr þeim kjarkinn. Líkamleg og andleg hreysti
voru nokkurs konar innverðir sálarinnar gegn öllu löður-
mannlegu, ljótu og illu, hvöttu lil árásar á það og baráttu
gegn því.
Rómverjar lögðu og svo mikið upp úr þessari einu dyggð,
hugprýðinni, að þeir kenndu allar aðrar dyggðir við hana og
nefndu þær virtus, er þýðir karlmennska; en bardagahrevst-
ina nefndu þeir fortitudo og lögðu einnig, eins og kunnugt
er, milda áherzlu á hana. En hvorki Grikkir né Rómverjar
gerðu sér nægilega lióst , að til er margskonar hreysti og
hugprýði, og að hugprýðin verður ekki að dyggð, fyrr en hún
er orðin að s i ð f e r ð i 1 e g r i h u g p r ý ð i. Þó höfðu þeir næg
söguleg dæmi þessa, eins og t. d. vörn Leonidass i Laugaskörð-
um og orðspor þeirrar hetjudáðar, er hljóðaði: „Ferðamaður,
far og seg, að vér hvílum hér hlýðnir við landslögin“; fordæmi
Sókratess, er hann heið lífláts síns, þótt hann ætti þess kost
að flýja úr fangelsinu; og fordæmi Regúluss úr fyrsta pún-
verska stríðinu, er gekk aftur óvinunum á hönd til þess að
láta pynda sig og deyða, eftir að hann liafði hvatt landa sina
til þess að halda áfram stríðinu. Hér verður hugprýðin að
afltaug siðgæðisins, er hún fylgir því einu fraim, er hún telur
rétt og gott. Alveg gagnstæð þessu er hræðslan og heiguls-
hátturinn, er svo oft verða þess valdandi, að menn svíkjast
undan merkjum þess, sem er rétt og gott, og hreyta gagnstætt
því. En lítum nú á'allt þetta nánar.