Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Side 147

145
vinnuveitenda og vinnuþega; en svonefndum félagsdómi
er ætlað að fella úrskurði í öllum þeim málum, er rísa út af
riftingu eða vanefndum á gerðum vinnusamningum. Veitti
heldur ekki af svonefndum vinnudómi, er virti vinnu
manna og afköst og girti bæði fyrir svik við vinnuna og okur
í greiðslum fyrir unnin verk. Þá er T r y g g i n g a s t o f n u n
ríkisins ætlað að sjá um svonefndar alþýðutryggingar,
sjúkrasamlög, slysatryggingar, örorkubætur, ellistvrki o. þvl.
Allt bendir þetta til æ vaxandi afskipta ríkisins af því, að
tryggja eftir megni og auka á liið félagslega réttlæti, svo að
friður og örvggi geti baldizt, einkum á milli atvinnustétt-
anna í landinu. Hið félagslega réttlæti á vfirleitt að sjá um
það, að stétt rísi ekki gegn stétt að nauðsynjalausu, en að
vinnufriður geti iialdizt í landinu til sameiginlegra lieilla
fvrir þjóðfélagsbeildina.
10. Hið siðferðilega réttlæti. Það er að vissu leyti undirstaða
og uppgörtguauga liins lagalega og félagslega réttlætis. Það
hvílir á þeirri réttlætistilfinningu, sem hverjum manni er
meira eða minna í blóð borin, og getur því séð bæði dýpra
og lengra fram en bæði lög og þjóðfélagsvenjur ná i þann
og þann svipinn. Það getur og náð til allra jafnt, bver sem
í hlut á, og jafnvel til alls mannkvnsins. Það hvílir á þeirri
meginstaðhæfingu, að maður sé maður, þrátt fyrir allt, og
að því megi aldrei fara með nokkurn mann sem tómt tæki
eða verkfæri, heldur sem persónu, er liafi verðmæti sitt í
sjálfri sér og mannréttindi, sem eigi megi skerða. Þá er önn-
ur krafan sú, að bver maður beri það úr býtum, sem honum
ber eða liann hefir verðleika til. En til þess að vita þetta,
verða menn að kynnast manngildi lians og hæfileikum, en
það er oft erfitt verk og vandasamt, því að lengi skal mann-
inn revna. Á liinn bóginn er ójöfnuður manna hvers í annars
garð venjulegast svo mikill, að hið siðferðilega réttlæti fær
alls ekki notið sín.
En binu siðferðilega réttlæti er þann veg farið, að það
revnir jafnan að líta með sanngirni á alla málavexti og kemst
þá oft að niðurstöðum, sem lög og venjur ná ekki til. Yerður
það þá að fara eftir sínu eigin siðaviti og beztu samvizku.
A líkan liátt reynir það einatt að miðla málum, ef í odda
skerst milli flokka og stétta um hið félagslega réttlæti, og er
þá fúst að bera klæði á vopnin, leita friðar og sátta. Það
kennir því oft mikillar velvildar í hinu siðferðilega réttlæti,
enda eru það fleiri en Þorgeir Ljósvetningagoði, er láta sér
19