Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Blaðsíða 231

229
um smáþjóða (sbr. Atlanzhafsyfirlýsinguna, 3., 4. og 5. lið).
Bandaríkjastjórn virðist og hafa komið í veg fyrir fljót-
ræði vorl og fum í skilnaðarmálinu við Dani, komið í veg
fyrir, að vér færum að tefla „refskák“ um sjálfstæði vort
og fullveldi gagnvart sambandsþjóð vorri, en hvatti oss til
að bíða þess tíma, er vér skv. sambandslögunum öðluðumst
rétt til einhliða uppsagnar á sambandinu. Þetta var beilla-
ráð, er gafst svo vel, að allt féll í Ijúfa löð við skilnaðinn.
Og það verður til þess, að vér verðum aldrei sakaðir um að
hafa ekki haldið samninginn til liins ýtrasta. Aftur á móti
virtist liitt hið mesta Lokaráð, að fara að tefla á tvær hættur
um skilnað, áður en samhandstíminn var útrunninn og sá
frestur, sem áskilinn var til einhliða uppsagnar, en ætla í þess
stað að fara að beita fvrir sig vanefndakenningum og öðrum
lagatogum, þar sem vér samkvæmt álvktun Alþingis og með
samþykki konungs höfðum gerzt „handhafar konungs-
valdsins“ og þar með tekizt á liendur þær skvldur, er kon-
ungi og utanríkisstjórn Dana har að rækja. Virðist svo sem
vér þá hefðum frekar mátt snúa sókninni á hendur sjálfum
oss, ef um nokkrar „vanefndir“ hefði verið að ræða. En það
mundi hafa þótt ærið broslegt fvrir alþjóða-dómstóli, ef vér
hefðum farið sama sem að ákæra sjálfa oss sem „handhafa
konungsvaIdsins“ um vanefndir, auk þess sem slíkur dóm-
stóll mundi hafa sýknað Dani, þar sem um „óviðráðanlegar
hömlur“ (force majeure) var að ræða. Eftir að vér höfðum
verið firrtir þessum vansa, sögðum vér samningunum upp, er
tími var til kominn, og biðuni þess í 3 ár, að vér gætum sagt
sambandinu upp einhliða. Enþá var likaþingogstjórnBanda-
rikjanna svo einhuga með oss, að Roosevelt forseti varð fyrst-
ur manna til þess að senda hingað sérstakan fulltrúa til þess
að vera viðstaddan lýðveldisyfirlýsinguna og forsetakjörið,
en háðar deildir Bandaríkjaþings sömdu og samþykktu frv.
til laga, þar sem lýðveldi vort var viðurkennt, og Cordell
Hull afhenti síðan sendiherra vorum í Washington. Þessum
einstaka virðingarvotti og drengskaparbragði Bandaríkjanna
megum vér aldrei gleyma.
14. Háttvísi Varðbergsmanna. En þetta skilnaðarmál vort
hafði einnig aðra hlið, sem að Dönum snéri og var haldið
uppi af hópi manna, er vildu semja við Dani að stríði loknu
og eftir að hinn lögmælti frestur var útrunninn. Þessum
mönnum mun eflaust ekki hafa gengið annað en gott til, og
þeir munu hafa viljað gæta sóma landsins og ræktar vorrar