Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1939, Qupperneq 263

261
raflileðslu kjarnans og' geti þvi tengzt rafeindum annarra
efniseinda og myndað samsett efni. Augljóst þykir nú, að
feiknaorka sé fólgin í liverri frumeind efnisins, þar sem hin
geislandi efni, sem eru að smálevsast upp, stafa svo mikilli
orku frá sér, að hún leysir upp hæði vélræn og vefræn efna-
sambönd. Þó eru frumeindir flestra efna svo fastar i sér, að
þeim verður ekki sundrað nema í stærstu og harðskeyttustu
kjarnakljúfum (cyclotronum). Því virðist og efnisheim-
urinn svo stöðugur og óumbreytanlegur. En ekki þarf langt
að fara til þess að sanna hið gagnstæða, að efnið leysist upp
og ónýtist. Vér Iiöfum það daglega fyrir augum. Sól vor kvað
eyða 250 milljónum tonna efnis á hverri mínútu í útgeislun
sína. Hvað myndi þá mega segja um hinar stærri sólir og
sólhverfi himingeimsins? En hvernig eru þá sólir þessar og
sólhverfi i fyrstu til orðin?
6. Stórheimar sólnanna. f safnriti einu, er nefnist Evolution
in the Light of Modern Knowledge (Lond. 1925) ritar Jeans
fvrsta kaflann og segir þar, að ekkert sé vitað með vissu um
uppruna efnisins, en ekki vill hann fallast á þá skoðun S.
Alexanders, að það sé orðið til úr hinu innantóma tímarúmi,
heldur hafi það og tímarúmið orðið lil á einhvern hátt úr
þeim pósitívu og negatívu rafeindum, sem áður var lýst. f
hlaðgrein, er hann reit 3 árum síðar,1) aðhyllist hann helzt
tilgátu Laplace um uppruna sólkerfanna um hina dreifðu
frumþoku, er dragist smám saman saman hér og þar og taki
að mynda hinar fjölmörgu veraldareyjar, hinar svonefndu
þyrilþokur (spircil nebulae), og segir síðan: „Ur þessari frum-
þoku urðu þyrilþokurnar til, úr þyrilþokunum sólstjörnur,
kringum sólstjörnurnar reikistjörnur og kringum reikistjörn-
urnar tungl ...“ En livaðan kom frumþokan, og hvernig
mynduðust þyrilþokurnar? .Teans telur, að leysa megi vanda-
málið um gerð og hreyfingu þyrilþokanna, veraldareyjanna
víðsvegar um himingeiminn, með því að hugsa sér, að efni
frá öðrum veraldarevjum strevmi í upphafi inn í þungamiðju
þeirrar þyrilþoku, sem er að verða til, svo að líkja mætti
þessu við heimskvörnina Grótta, er tæki að snúast jafnskjólt
og efnið tæki að streyma niður i kvarnaraugað, en svo sáld-
aðist það aftur fvrir þyrilsnúninginn út frá kvarnarsteinun-
um, en sólirnar vefðust sarnan fyrir liringsnúninginn í oddum
þyrilgeiranna. Einhvern veginn á þá leið vrðu menn að hugsa
1) Jlanchcster Guardian, 3. ágúst 1928.