Andvari - 01.01.1973, Side 67

ANDVAIU
NJÁLA MIÐALDAHELGISAGA?
65
sín — livað sem siðferðishugmyndum líður. En það er áreiðanlega ekki krist-
inn hugsunarháttur að láta í Ijós löngun sína til hefndar opinberlega, allra
sízt á hinztu stund ævinnar. Ef höfundurinn hefði viljað lýsa Njáli sem manni
búnum hreinum kristilegum dygðum, þá hefði hann auðvekllega getað sleppt
þessu tali um hefnd. En hann er nógu frjálslyndur til þess að gera það ekki;
og það er ekki snefill af vanþóknun í frásögn hans af þessu atriði, öðru nær.
Mér skjátlast mjög, ef Njáll skvldi ekki - einmitt vegna þessara orða sinna -
rísa hve hæst í þessum harmleik og öðlast samúð okkar meira en nokkru sinni
fyrr. Skyldu Islendingar 14. aldar hafa litið þetta öðrum augum? Og ef svo,
hvers vegna?
Njáli er boðið að kjósa líf eða dauða, og hann kýs dauða. Elrafnkatli er
gert sams konar boð í Hrafnkels sögu, þegar hann er fallinn í hendur andstæð-
ings síns, Sáms. En Hrafnkell kýs líf. Hermann Pálsson hefur fjallað um þessa
ákvörðun Elrafnkels í áðurnefndu riti sínu. f samræmi við aðalsjónarmið sitt
sér hann hana í Ijósi miðaldaguðfræði og vitnar í Idugo frá St. Victor (um
1097—1141): „Umfram allt var manninum fyrirskipað að varðveita bæði sitt
eigið líf og líf annarra manna.“ Þannig hegðar Hrafnkell sér í þessu tilfelli
eins og kristnum manni sæmir. En hvað um ákvörðun Njáls, ef við leggjum
á hana sama mælikvarða? Hann fyrirfer ekki aðeins sínu eigin lífi; kona hans,
Bergþóra, og Þórður litli, dóttursonur þeirra, fylgja dæmi Njáls og vísa bæði
heint til tryggðar sinnar við bónda sinn og afa. Þannig virðist Njáll hreyta
miklu verr en Hrafnkell, frá kristilegu sjónarmiði. En því fer fjarri, að höf-
undurinn fordæmi hann. Samanburðurinn virðist líklegastur til þess að benda
okkur á, að varla er hægt að leggja þröngan siðferðislegan mælikvarða — svo
maður tali nú ekki um guðfræðilegan — á lífsskoðun þá, sem birtist í Njálu.
Morðbrennan að Bergþórshvoli hefur stundum verið borin saman við
Flugumýrarbrennu haustið 1253, en Sturla Þórðarson lýsir henni í íslendinga-
sögu sinni. Sturla, sem hafði verið viðstaddur brúðkaup Ingibjargar dóttur
sinnar að Flugumýri, en farið þaðan fáeinum klukkustundum áður en brennu-
menn komu, hlýtur að hafa tekið þennan atburð mjög nærri sér; meðal ann-
art'a manna, sem voru drepnir þar, var einnig brúðguminn, tengdasonur hans.
Fegar Sturla er að ljúka frásögn sinni af þessari hræðilegu nótt, kemst hann
svo að orði: „Þessi tíðendi spurðust brátt, og þótti öllum vitrum mönnum þessi
tíðendi einhver mest hafa orðið hér á íslandi, sem guð fyrirgefi þeim, er gerðu,
með sinni mikilli miskunn og mildi" (444; leturbreyting mín). Ég hef vitnað í
þessa málsgrein til þess að sýna fram á ákveðinn mismun á slíkum textum sem
Islendinga sögu og Njálu. Við myndum eflaust hafa litið á slíka athugasemd eftir
höfund Njálu sem falska nótu. Það má ganga út frá því, að hann hafi verið
5