Andvari - 01.01.1910, Blaðsíða 127

fram að siðaskiptum.
105
úr Austfirðingafjórðungi, Sunnlendingafjórðungi og
36 goðorð eru kölluð full og forn. (Grg. Ia, 38, 77, 211, sbr.
og Ia 72, II, 401—402, IÍI, 617—618). 965 urðu goðorðin 39,
því að í Norðlendingafjórðungi urðu þau þá 12 (íslendingabók
Ara, 5. kap. Hœnsna-Þórissaga, 15. kap.). Því hefir þó verið
haklið fram, að þetta liafi verið þveröfugt við það, sem hér hefir
sagt verið, sem sé, að fyrir 965 liafi goðorðin verið 39, en þá
hafi verið tilætlunin, að leggja niður eitt hinna 4 norðlenzku
goðorða (B. M. Ólsen, Um kristnitökuna á íslandi, bls. .15,
Tímarit Bkmfél. XV, bls. 129—133). Heimildarritin gefa þó enga
átyllu til þessa, heldur þvert á móti. Á stjórnartilhögun þessari
frá 965 byggjast ákvæði Grágásar, bæði um dómnefnu í fjórð-
ungsdóma og lögréttuskipan (Grg. Ia, 38. 72, 77, 211 sbr. og I,
401—402). Nálægt 1004 teija flestir fimtárdóminn settan, en eftir
frásögn Njálu, 97. kap. voru þá tekin upp ný goðorð, og eftir
Grg. Ia 77 skyldu hinir nýju goðar nefna eina tyfltina af ijórum
i þann dóm. En annars verður ekki séð, að þeir hafi átt lögum
samkvæmt nokkurn þátt i landsstjórn. — Goðorð mátti vera í
sameign tveggja eða fleiri, en einn þeirra skyldi þá með það
fara. Þau máttu og ganga kaupum og sölum og fara að erfð-
um, en þó máttu konur eigi vera goðar, né heldur menn fara
með goðorð utan þess landsfjórðungs, er þeir áttu heimili í (Grg.
Ia 141—142). Auk starfa sinna i íögréttu nefndu goðar dóm-
endur á þingum (Grg. Ia 38, 77, 96), og yfir höfuð virðist lands-
stjórn og héraðs hafa hvílt í höndum þeirra. Þar sem nú goðorð
gátu að lögum gengið manna á milli likt og fjármunir eða fjár-
i'éttindi, þá er það Ijóst, að mörg goðorð og þar með mikið vald
°" forræði yfir fjölda manna gat þannig safnast á hendur einum
manni. Þar að auki var mönnum frjálst að þjóna undir livern
mnanfjórðungsgoða, sem þeir vildu, og gat einn goði þess vegna
Vel orðið ofjarl hinna fjórðungsgoðanna eða jafnvol allra goða
landsins til samans. Þessa kenntr og mjög á 13. öld. Um 1200
saBt, að Kolbeinn Tumason hafi ráðið einn öllu fyrir norðan land
(Sturl. I, 208) og átti hann þó alls ekki öll goðorð þar, Oddverj-
ar og Haukdælir réðu öllu í Sunnlendingafjórðungi fyrir 1200
eftir, alt til 1262, Sno rri Sturluson náði undir sig mostöllum
fmrgarfirði og þar að auki mannaforræði í Húnavatnsþingi,
^'ghvatur bróðir hans Eyjafirði öllum (eftir 1212) o. s. frv.
. etta leiddi alt til þess, að jafnvægi gat ekki lialdist milli höfð-
'ugja í landinu, og þegar konungsvaldið, með tilstyrk kii'kjunnar,
°k að blanda sér í skærur milli íslenzkra höfðingja, þá varð sú
ykt a, að þeir gáfu upp ríki sín i hendur konungi (1262—1264).
. t’ó að margt liafi um goðorð verið skráð, eru enn mörg
?,ði í því máli lítt athuguð eða með öllu órannsökuð, enda
i'estur heimildarit um það mál, þar sem nokkurn veginn skipu-
ega og til nokkurrar hlítar væri skýrt frá öllu fyrirkomulagi
s upun goðorða hér á landi í fornöld.
og