Skírnir - 01.01.1957, Page 49
Skírnir
Islenzk stafrófskver
47
maður og lét fræðslumál mjög til sín taka í biskupsdæmi sínu.
Samdi hann m. a. ágæta fræði- og skemmtibók fyrir almenn-
ing, Kvöldvökurnar 1794. Störf Skúla Magnússonar eru svo
kunn, að um þau þarf ekki að fjölyrða, en þau miðuðu öll
í þá átt að lyfta þjóðinni á hærra stig efnalega og andlega.
Magnús sýslumaður Ketilsson var framkvæmdastjóri Hrapps-
eyjarprentsmiðju. Hann gaf út fyrsta fréttablað, sem gefið
var út á fslandi (prentað á dönsku), og kom það út á árunum
1773—1776. Þá samdi hann einnig og lét prenta nokkra fræði-
lega bæklinga um landbúnað, sérstaklega um meðferð og
hirðingu búfjár.
Auk þessara þriggja manna má geta tveggja annarra sam-
tíðarmanna sr. Gunnars, er mikið kvað að, en það voru Bjarni
landlæknir Pálsson, bróðir lians, og Eggert Ólafsson.
Um þetta leyti var að hefjast úti í heimi örlagarík barátta
milli einvaldskonunga og aðalsmanna annars vegar og fram-
sækinnar borgarastéttar hins vegar, sem krafðist aukins lýð-
ræðis og meiri almennrar menntunar. Andblær þessarar
hreyfingar barst alla leið til fslands og setti mark sitt á þessa
vormenn 18. aldarinnar.
Eftir tileinkunina er í kverinu alllangur formáli (8 blað-
síður), er nefnist Til lesarans. Ræðir höfundur þar almennt
um menntunarástand þjóðarinnar, og farast honum m. a. orð
á þessa leið:
Að ég ei með öllu segi um sumra manna bókalestur (ef
svo skal kalla) eður staut, að betra sé slétt skafið en illa
grafið. En hvað mun slíku valda hjá almennilegum heil-
vita manneskjum? Án efa hjá sumum áliggjandi þrautir
og lífs bágindi; hjá sumum forsómun, hirðuleysi og vilja-
leysi; enda og hjá sumum lagleysi og kunnáttubrestur. —
Bókstafirnir eru ekki rétt margir, og þó verða þeir ei
fljótt þekktir (allra sízt glöggt og víst) af öllum. Atkvæð-
in eru miklu fleiri og margvíslegri en þó fá að reikna hjá
tungunnar orðum, og ganga þessir tvennir höfuðlyklar
að þeim öllum.
Tileinkunin og formálinn ásamt titilblaði taka alls 16 blað-
síður, en kverið allt er 64 blaðsíður. Höfundur skiptir kver-