Skírnir - 01.01.1957, Page 240
238
Ritfregnir
Skímir
og Holthausens á akka ‘ör’, og virðist telja skýringu Holthausens fullt eins
sennilega, einkum merkingar vegna. En Holthausen taldi, sem kunnugt
er, að akka væri skyld egg, f. og merkti „hin beitta“. Sú skýring er að
mínum dómi svo ósennileg sem verða má, enda stofninn akk- af sömu rót
og egg, f. með öllu óþekktur í öðrum germönskum málum. Fomíslenzku
örvaheitin munu og flest tiltölulega ung og dregin af gerð og eigindum
þessara vopna og vitanlega mynduð af orðaforða viðkomandi tímabils. Falk
taldi, að akka væri skyld mhþ. anke ‘liður’, físl. ökla og ekkja ‘hæll’ —
og ætlaði, að orðið lyti að þvi, að örvaroddar hefðu stundum verið úr beini
eða legg. En það þarf ekki að vera, og getur eins vel verið átt við lögun-
ina, sbr. nisl. akkur í dyrastólpa.
Líku máli gegnir um orðið bil. Höfundur tilfærir þar fjórar skýringar
án þess að gera upp á milli. Siðast nefnir hann skýringu, er hann kennir
við Lidén, en er reyndar miklu eldri og að minum dómi hin eina rétta,
enda fellur hún bezt við merkingatilbrigði orðsins og þróun þeirra. Mér
þykir og höfundur hika um of við þá hugsun, að arfr ‘uxi’ eigi skylt við
arf og erfSir, fe. orðin arf, ierfe sem og fsæ. orf benda mjög til þess, sbr.
líka að auSr merkir bæði uxa og auðæfi. Svipaðs hiks gætir einnig í skýr-
ingu höfundar á orðinu auSr ‘auðæfi’. Hann getur um, að það hafi verið
sett í samband við lo. auSinn og auSna, en aðrir telji það skylt auS- í
auSveldur. Mér sýnist augljóst, að fyrri skýringin er rétt, enda merkir
auSr upphaflega hamingju, sbr. gotn. audags, fe. éad o. s. frv. Merkingar-
þróunin er auðskilin, auður eða hamingja vom talin gjöf örlaga eða guða,
sbr. rússn. bogat ‘rikur’, lat. dives ‘auðugur’, e. fortune o. s.frv. Auk þess
hefur auS- í auSveldur (fe. éaþe) germanskt þ (idg. t.) í stofni, en auSur
og auSna germanskt S (idg. dh).
Höfundur kemur fram með nokkrar nýjar orðskýringar, að því er mér
virðist, og skal ég aðeins drepa á þær. Andrjá telur hann, að sé sett sam;
an af and- og hrjá, og má vera, að hann telji hrjá og rjá sama orð. Að
minum dómi em þetta tvö orð og óskyld, eins og nýmálið ber með sér; og
andrjá, f. ætla ég að sé sagnleitt af forskeyttri sögn: *and-rewón, sbr. ísl.
rjá viS e-n og eiga rjár viS e-n o. s. frv. Höfundur hafnar skýringu próf.
Alexanders Jóhannessonar á alpan, f. og telur að orðið sé leitt af alfr og
hafi merkt ,að vera töfraður af álfum'. Nú er p-viðskeyti ekki notað í
venjulegri orðmyndun á samnorrænum eða jafnvel germönskum tíma, og
gerir því höf. ráð fyrir, að samhljóðið (f) hafi verið hert til áherzlu. Mér
þykir þessi skýring mjög ósennileg. Fyrst er það, að herðing af þessu tagi
er bundin við ákveðin merkingarsvið og samhljóðasambönd, og svo er með
öllu óhugsandi, að hægt sé að mynda af orðinu alfr óávirka sögn í þol-
myndarmerkingu, en hins vegar mundi merkingin ,að haga sér eins og
álfur‘ (álfast) koma illa heim við tríiarhugmyndir fyrri alda. Alpan, f. er
vitanlega leidd af s. alpa (sbr. Skiðarímu o. fl.) ‘ganga þyngslalega og
stirðlega’, en um hana getur höf. ekki. Þá má og benda á, að í józku er
til s. alpe ‘keifa í þungu færi’, og gæti hún verið skyld alpa í íslenzku,