Skírnir - 01.01.1957, Side 109
Skírnir Nokkrir málshættir úr söfnum Hallgrims Schevings
107
minnir Kock á orðið fatalös, er stendur í sænska safninu1),
en í OSM. er hún talin merkja „utan band el. remmar“. (Þó
ekki talið öruggt).
Þessi tilgáta virðist sennileg. Samkvæmt henni mætti ætla,
að orðmyndin fatte loss hjá Lále hefði verið þýdd fatlaus, en
orðið síðan afbakazt i meðförum, fat breytzt í fót. Um merk-
ingu málsháttarins í þeirri mynd verður síðar rætt.
Hjá Rúgmann er málshátturinn í svofelldri mynd:
fellst fetillaus byrdi. J.R. Saml. 23.
G.O. hefur þekkt þessa gerð hans og tekur hana upp í safn
sitt óbreytta frá því, sem er hjá Rúgmann, að öðru en rit-
hætti.2)
Sú gerð málsháttarins, sem fram kemur hjá Rúgmann,
samsvarar þeirri, er stendur í hinum fornu sænsku lögum.
Staðurinn þar er svohljóðandi:
Nu orkar eg annar tylftar eþum þa falzs fætillös byrþe.
þe sum för suoru i þöm uitnumin sum falzs firi þer
skulu fasta. ok böta malsæghanda. Ö.G.L. 50 (Dr.III).
Sennilegt finnst mér, að hér sé heimild Rúgmanns að máls-
hættinum (þótt hann hafi án efa þekkt hina gerðina), en
hann starfaði í Svíþjóð, svo sem kunnugt er. Á hans dögum
höfðu Ö.G.L. tvisvar verið prentuð3), og hefur hann því átt
greiðan aðgang að þeim. Kock getur þess hins vegar ekki, að
þessi málsháttur komi fyrir í safni Grubbs.
Orðalag málsháttarins hjá Rúgmann er ekki venjulegt ís-
lenzkt mál. Orðmyndin fellst virðist standa hér í þolmyndar-
merkingu. Um þolmyndarmerkingu miðmyndar fjallar Ny-
gaard í Norran Syntax (bls. 171-174), og sést þar, að þetta
fyrirbæri er kunnugt úr fornu máli, en þó einkum í lærð-
um stíl. (1 sænsku, einkum miðaldasænslcu, er þetta algengt
fyrirbæri). Þrátt fyrir þau dæmi, sem Nygaard tekur, finnst
mér þó lítill vafi á því, að orðmyndin fellst hjá Rúgmann
sé fram komin fyrir áhrif frá sænskunni (falzs').
Enda þótt orðalag málsháttarins sé annarlegt hjá Rúgmann,
1) sbr. Med. I (S.).
2) Sjá G.O. Thes., bls. 53.
3) Þ. e. árin 1607 og 1642.