Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 117
Skírnir Nokkrir málshættir úr söfnum Hallgrims Schevings
115
Ecki er allt í katlinum sem krækt er.
Lhs. 1261, 8vo (A.A.).
Á spássíu í handritinu stendur þessi athugasemd við máls-
háttinn: „aller: al kræktir sc. fiskar“. Verður síðar vikið að
henni.
Loks má geta þess, að málshátturinn er hjá F.J.1), en Bl.
hefur hann ekki.
Ketill er ævafornt samgermanskt orð. Það mun hafa verið
algengast í merkingunni „soðketill“ eða e. k. „pottur“ (en
gat merkt fleira, t. d. ,,skip“). Um þá merkingu eru fjölmörg
dæmi úr fornu máli, sem hér verða ekki tilgreind. Ur síðari
tíma máli má benda á þetta dæmi frá því um 1700:
Skipeigendur leggja til ketil fyrir skipshöfn að sjóða í
. . . Jarðab. VI, 289.
Málshátt þennan hygg ég runninn frá veiðimennsku. Sögn-
in krœkja er þannig þýdd lijá B.H.: „hamo capere, faa fat paa
eller trække til sig med en Krog eller Hage“2). Fer hér á
eftir dæmi, sem ég hef fundið um sögnina í þessari merk-
ingu, frá upphafi 18. aldar:
Laxveiði hefur hjer verið ágæta góð í I.axá í einu keri,
sem fiskurinn hefur verið kræktur undir fossi nokkr-
um. Jarðab. XI, 251.
I sama riti er einnig talað um að krœkja hrognkelsi. Þá
mun og sögnin hafa verið notuð í sambandi við lundaveiðar
(krœkja lunda).
Ég hygg málshátturinn standi í sambándi við þessa veiði-
aðferð. Merkingin virðist mér þessi: „Það kemst ekki allt í
pottinn, sem komið er á öngulinn", eða m. ö. o.: „ekki næst
allt, sem komið er í færi“. Sennilegast finnst mér, að hér sé
upphaflega átt við fiska (sbr. einnig athugasemd í Lbs. 1261,
8vo (A.A.), sem áður er getið).
Málshátturinn virðist mér leggja áherzlu á aðgát, varfærni,
að enginn skuli hrósa happi of snemma. Þetta kemur skýrt
fram í grein í L.F.R., sem fjallar um refaveiðar. Þar stendur:
Jafnan skyldi madr vera athugasamr vid refi, þó þeir
1) Málsh., bls. 91.
2) B.H. I, bls. 480.