Prestafélagsritið - 01.01.1930, Blaðsíða 115
106
Jón Helgason:
Prestafálagsritiö.
hingað til undir hið veraldlega vald. Sjálfur var Bismarck um-
burðarlyndur þar sem um játningaágreining var að ræða, þótt
hann væri ákveðinn mjög í fylgi sínu við mótmælendastefnuna.
Honum var fjarri skapi að bekkjast til við katólskuna sem
trúarlega stefnu. En hann þóttist vita, að katólski flokkurinn
í þinginu (»Centrum«) væri settur ríkiseiningunni til höfuðs,
og að takmark hans væri fyrst og fremst að útbreiða í hinu
nýja ríki kirkjulegar miðaldaskoðanir. Þetta knúði hann til að
hefjast handa og með nýrri löggjöf hugðist hann geta brotið
á bak aftur veldi katólsku kirkjunnar á Þýzkalandi. Fyrsta
sporið á þeirri braut var, að Bismarck lét með lögum leggja
niður hina katólsku deild prússneska kenslumálaráðuneytisins
(1871). Seinna sama ár voru samþykt sérstök lög um mis-
brúkun prédikunarstólsins til pólitískra æsinga (der Kanzel-
paragraph), að viðlagðri refsingu (alt að tveggja ára fangelsi).
Ári seinna komu ný lög um eftirlit með skólunum, þar sem
ríkið sjálft tók þá umsjón að sér, sem áður hafði verið í
kirkjunnar höndum, og sama ár kristmunkalögin, sem gerðu
kristmunka- og aðrar reglur, sem álitust þeim skyldar, útlægar
um alt hið þýzka ríki. Vorið 1873 voru gefin út hin svo-
nefndu »Maí-lög«, en eftir þeim skyldu biskupar tilkynna
stjórninni allar veitingar prestakalla, öll prestsefni skyldu hafa
stundað nám við háskóla eða í prestaskólum, sem ríkið við-
urkendi, og loks voru sett ákveðin takmörk kirkjuaganum.
Hin næstu ár ráku ný lagaboð hvert annað, er öll fóru í
sömu áttina, að takmarka sem mest vald katólsku kirkjunnar
í þýzka ríkinu (t. a. m. lög um borgaralegt hjónaband fyrir
alla; um kosningu presta af söfnuðunum í þeim biskupsdæmum,
þar sem biskuparnir óhlýðnuðust gildandi ríkislögum; um um-
sjón ríkisvaldsins með óveittum biskupsembættum o. ý. fl.).
Gremja kaiólskra manna var hin mesta um alt hið þýzka ríki,
og páfinn mótmælti öllum þessum lagafyrirmælum sem óguð-
legri tilraun til að kúga heilaga kirkju. Frelsisvinir aftur á
móti fögnuðu því meir þessum nýmælum, sem miðuðu að því
að brjóta alt miðaldaveldi á bak aftur. Læknirinn frægi Ru-
dolf Virchow (t 1902), sem einnig var frjálslyndur stjórnmála-