Prestafélagsritið - 01.01.1930, Blaðsíða 153
144
Sigurður Einarsson:
Prestafélagsritiö.
lakmarki skólans, og þess sér 'neldur ekki vott í vinnubrögð-
um hans, starfsháttum eða fyrirkomulagi.
Vera má, að hér þyki djúpt tekið í árinni. En áður en hér
sé nánari rök að færð, verðar að greina rækilega milli hug-
takanna: uppeldi og fræðsla. Fræðsla er í því fólgin að koma
til vitundar einhvers einstaklings þekkingu á ákveðnum at-
riðum. í því er meiri hluti skólastarfs vors fólginn. Þegar
nemanda er veitt fræðsla um eitthvað, verður hlutverk hans
í því fólgið að stilla skilningarvit sín, sjón eða heyrn, til við-
töku, og að túlka í huga sér þær skynjanir, sem honum ber-
ast (Apperception). Um aðrar athafnir af hans hálfu er ekki
að ræða á meðan. En eins og sjá má, tekur þetta ekki til
nema örfárra hliða vitundarlífsins. Stór svæði sálarlífsins eru
ósnortin með öllu af því, sem fram fer við viðtöku fræðslu-
efnis. En uppeldi er í því fólgið að móta og laga allan per-
sónuleikann, verka á hann, breyta honum, skapa nýjan svip,
nýtt andlegt vaxtarmót. Það er fólgið í því að magna vissar
eigindir til skjótara viðbragðs og meira þols, og breyta vissri
tegund andófs við utanaðkomandi áhrifum í aðra æskilegri
tegund andófs. Og það, sem hér ræður úrslitum, er ekki það,
hverjum áhrifum persónan verður fyrir að utan, heldur það,
hversu mikla og margbreytta möguleika hún hefir til andófs.
Framar öllu öðru er maðurinn barn sinna eigin athafna. Það
tjáir lítið að fræða barn rækilega um hjálpfýsi og nærgætni,
og gera síðan ekki meira að. Þau andleg startstæki þess,
sem á reynir við viðtöku þeirrar fræðslu, eru alt önnur en
þau, sem á reynir, er auðsýna skal þessar dygðir. Hið eina,
sem hér dugir, er að leggja í götu þess tækifærin til þess
að vera hjálpfús og nærgætinn.
Þetta ætti að nægja til þess að sýna, hve örðugt
skólum með ríkjandi fyrirkomulagi er um trúarlegt uppeldi,
einmitt vegna starfsháttanna sjálfra. Þegar vér veitum barni
fræðslu um sannindi trúarlífs og siðgæðis, verðum vér jafn-
framt að sjá því fyrir lífsumhverfi, þar sem þess er krafist
af því, að það andæfi þeim áhrifum í athöfnum, að því
gefist kostur á að lifa þær hugsjónir, sem vér viljum að