Skírnir - 01.01.1957, Page 43
Skírnir
Islenzk stafrófskver
41
eða nokkru yngri til Þorláks á Stóruborg í Víðidal, og segir
svo orðrétt:
Þorlákur lét hann læra að lesa á lögbók gamalli, sem
skrifuð var á kálfskinn og mjög bundin. Hann hafði þá
kenningaraðferð um leið, að þá þeir sátu yfir matborði,
lét hann Pál í hvert sinn segja inntak þess, er hann hafði
lesið um morguninn eður fyrir miðdegið, áður en þeir
gengu til máltíðar; og því sagðist hann eiga nefndum
Þorláki að þakka, að lögbókin hefði orðið sér svo föst í
minni, að hann gat henni síðan aldrei gleymt.
Frásögn þessi, þótt stutt sé, gefur okkur nokkra hugmynd
um, hvernig lestrarnám hefur farið fram fyrr á öldum, þótt
almennt hafi menn ekki lært að lesa á skrifaðar lögbækur
með mjög bundnu letri eins og Páll Vídalín, enda hefði slík
lestrarbók ekki hentað börnum almennt, þótt hún yrði Páli
notadrjúg. En venjan hefur eflaust verið sú, að velja ein-
hverja þá bók, sem hendi var næst, og nota hana við lestrar-
námið án nokkurs tillits til þess, hvort efni hennar var við
barna hæfi eða ekki. Og löngu eftir að stafrófskverin komu
til sögunnar, var þessi aðferð notuð. Enn þann dag í dag
finnum við fólk, sem lærði að lesa án þess að sjá stafrófskver.
Nýja testamentið og Passíusálmarnir komu í þeirra stað. Og
þótt þessar ágætu bækur séu ekki heppilegar til þessara hluta,
hefur ekki hjá því farið, að ýmsar setningar í þeim hafi orð-
ið börnunum minnisstæðar ekki síður en orð lögbókarinnar
Páli Vídalín.
Talsvert mun það hafa tíðkazt, að góðir skrifarar hafi
skrifað upp stafróf bæði til að nota til þess að kenna börnum
að þekkja stafina og sem forskrift. Nokkur slík stafróf má
finna í handritasafni Landsbókasafnsins. Það merkasta af
því tagi er í Lbs. 1716, 8vo, en það er brot úr stafrófskveri
rituðu á 18. öld, fremur illa farið og sums staðar varla læsi-
legt. 1 kveri þcssu er stafrófið með latnesku, grísku, hebresku
og gotnesku letri. Þá eru ýmsar réttritunarreglur, t. d. um ypsi-
lon, lestrarmerki o. fl. Nokkrar prentaðar myndir eru límdar
inn í kverið. Hefur kverið verið vandað að öllum frágangi og
mjög fallegt, áður en tímans tönn fór að vinna á því.