Skírnir - 01.01.1957, Page 241
Skírnir
Ritfregnir
239
en þar með væri hugmyndin um skyldleikann við álfr úr sögunni. Skýr-
ing prófessors Alexanders (alpan, sk. gr. alaomai, lettn. aluót) er að vísu
nokkuð langsótt, einkum af því að ekki finnast örugg dæmi um orð með
b-viðskeyti af þessari rót í öðrum indóevrópskum málum; mér finnst hún
þó sennilegri en tilgáta Jan de Vries. Líku máli gegnir um orðin brý
‘tröll’ og brýja ‘tröllkona’; höfundur leiðir þau af rótinni *bhreu- ‘svella’,
en próf. Alexander telur, að þau séu samrætt s. brenna, sbr. nísl. brý-smjör
og brýja ‘brýla, brækja’. Ég held, að sú skýring sé rétt. Þetta eru last-
heiti eins og mörg tröllanöfn, sbr. t. d. Bakrauf, Gnissa, Leirvör, LdÖin-
fingra, Rangbeinn, ÞistilbarSi, eða Flotsokka, Klumba og Dettiklessa í
Allra-flagða-þulu. Ölíklegt þykir mér, að brySja, f. ‘soðker’ og brySja, f.
‘skessa . . .’ séu tvö orð af óskyldri rót (n. broS og s. brySja og bruSlá), en
líklegra miklu, að brySja ‘soðker’ sé notað sem skammaryrði um skessu
eða konu, sbr. t. d. nísl. drylla, f. ‘ker og hrokakvendi’ og strylla, f. og
strympa, f. með svipuðum merkingartilbrigðum.
Höfundur telur, að s. bella ‘skella’ sé skyld böllr, og þykir mér það ólik-
legt, með því að bella er sterk sögn og á sér fullkomna samsvörun í öðrum
germönskum málum, sbr. fhþ. bellan, pellan, fe. bellan, og upphaflega og
aðallega höfð um hljóð (sbr. einnig skella). Ég tel auðsætt, að bella, v. sé
skyld bjalla, f., bylja, v., belja, v. o. s. frv. Margar tilgátur hafa komið
fram um uppruna orðsins brjónar ‘menn’, sem kemur fyrir í þulum. Höf-
undur nefnir þær flestar og getur þess svo til, að brjónar sé leitt af r.
bhreu- í brjóta og tengir þá skýringu við hugmyndir Jost Triers um
„Sinnbezirk“ eða merkingarsvið. Ég held, að ráðlegt sé að umgangast
með varfærni flest þau orð, er fyrir koma í þulum og engar heimildir
aðrar eru um. Sum þeirra kunna að visu að vera gömul, sum til komin
fyrir mislestur eða ranga samantekt á vísu, önnur eru aðeins kenningar-
liðir eða hálfkenningar, sum til orðin fyrir lærdóm og kynni af öðrum
mólum og þjóðum. Mér finnst t. d. sennilegast, að brík ‘kona’, sem höf.
telur, að eigi skylt við nno. brik ‘skartkvendi’ og brikjen ‘skrautlegur’, sé
sama orð og brík, f. ‘bjálki, stoð’ og aðeins hálfkenning likt og selja, strind,
þöll og skorS, sem koma fyrir í sömu þulu. Þá finnst mér líklegast, að
bróka ‘kona’ sé lastheiti og dregið af brók, f., sbr. lodda í sömu braglínu.
Að því er brjóna varðar, hef ég getið þess til, að þar sé um að ræða illýr-
iska þjóðflokksheitið Breoni, Breones og hafi vitneskjan um það borizt norð-
ur hingað með Herúlum eða Gotum eða á annan hátt.
Höfundur vill ekki una hinni arfteknu skýringu á beSr ‘rúm’ og kann
þvi illa, að sama orð sé notað um hvílustað manna og dýra, kýs hann að
leiða beSr af baS (n) og hafi upphaflega merkt „hið hlýja“. En hvað
verður þá um nno. bed ‘hreiður, dýrabæli’, eða merkinguna ‘upphækkaður
reitur’, sem kemur fyrir í flestum germönskum málum? Er þá orðið beS(r)
í þeirri merkingu af öðrum stofni? Annars er óvíst, hve orðið beSr í merk-
ingunni ‘rekkja’ er gamalt í germönskum málum, en baS hefur hins
vegar fengið sérmerkinguna ‘heitt vatns- eða gufu-bað’ þegar i frumger-