Skírnir - 01.01.1957, Qupperneq 243
Skímir
Ritfregnir
241
in dæmi um, að orðið sé ritað með r, gagnstætt því, sem vitað er um
bersi, hjarsi, skyrsi o. s. frv. Vafasamt þykir mér, að aldurlag ‘lífshætt-
ir’ sé tökuorð úr fe. Auk þess er ekki öruggt, að þessi merking orðsins
sé rétt, en þó svo væri, mundi merkingarsvið orðsins: dauði, örlög, lífs-
hættir svara til merkingar orða eins og auSr, f., urSr, f. Þá má og geta
þess, að búlda kemur fyrir í merkingunni tröllkona í yngri rímum, og
gæti axarheitið verið af því dregið.
Einstaka sinnum hefði höf. mátt gera gleggri grein fyrir orðum hljóð-
fræði- og orðmyndunarlega; á það t. d. við um aSili, m. og atti, adj. Líku
máli gegnir um það, er hann gerir orðalaust ráð fyrir þvi, að beigla, v.
(= staulast) sé skyld baugur eða beygja. Breyskr telur hann, að sé til
orðið úr *brautiskaR, en mér sýnist, að samsvarandi orð í öðrum germönsk-
um mál bendi fremur til *brau(t)skÍR.
Ég hef áður vikið að þvi, að mér virðist höf. naumast hafa næga hlið-
sjón af nýislenzku, og hefði t. d. verið vel til fallið að nefna nýíslenzkar
orðmyndir í sambandi við blórar og Brana og fleiri orð.
Nokkur orð sýnist mér að vanti, önnur en þau, sem fyrr voru talin, t. d.
aldroéSr, aldrœnn, amra v., áslákr (hanaheiti), askvitull, ballrast, bamláSr,
benrögn, bilt (adj. n.), biati (m), og má vera, að höfundur nefni þau sum
síðar undir seinni lið.
Ymsar fleiri orðskýringar, gamlar eða nýjar, má að sjálfsögðu draga í
efa, til dæmis abbast, aukvisi, -átta (viðsk.), áfa, basmir, beigaldi og
BeigaSr, beigur, bifa, f. bófi, bósi o. s. frv. T. d. virðist mér harla ólíklegt,
að blautr ‘hugdeigur’ eigi ekki skylt við blautr ‘votur’, eða bloti í blota-
maSr sé allt annað orð en bloti ‘hláka’. Þykir mér sem gamla kenningin
um skyldleika þessara orða allra við gr. fludaros o. s. frv. fullt eins senni-
leg og ættfærsla Pokornys (idg. rót bhléu), enda mælir hvarfstigs u-ið í
bloti og blygS fremur á móti henni.
Þetta skrif er nú orðið lengra miklu en ætlað var, og skal nú linna.
En framangreindar athugasemdir draga ekki úr gildi þessarar bókar. Hún
er, sem fyrr segir, skipulega samin og hefur að geyma flestar þær skýr-
ingar á viðkomandi orðum, sem umtalsverðar eru. Byrjunin lofar góðu,
og er þess að vænta, að seinni heftin verði ekki síðri því fyrsta.
Ásgeir Blöndal Magnússon.
Nýyrði. — III. Landbúnaður. — IV. Flug. — Halldór Halldórsson
tók saman. Menntamálaráðuneyti gaf út. Reykjavík 1955 og 1956.
Það er gamall siður með Islendingum, að búa til ný orð, þegar fyrir
þeim verða hugtök og hlutir, sem þeir hafa ekki áður kynnzt. Þetta er
góður siður og tungu eins og islenzku sjálfsagður, meðan stilkennd manna
er slík, að útlenzkuleg orð og orðtök særa hana. Mörgum er þannig var-
ið, að útlend orð eins og „helíkopter", „expressjónismi“, „fútúrismi" og
allt slíkt vekja þeim undir eins hugmyndatengsl i þá átt, að þetta muni
16