Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Blaðsíða 74
Clarence E. Glad
lögmálsbundna átrúnaði. Með því að leggja grunninn að útbreiðslu kristinna
trúarhugmynda innan hins Rómverska heimsveldis sýndi Páll fram á nýmæli
kristni: Vegna þess að kristnar trúarhugmyndir tilheyra sérhverjum einstaklingi
eiga þær við um alla. Einstaklingshyggja er því einfaldlega hin hliðin af peningi
alheimshyggjunnar.46 Þessar hugleiðingar von Hamack um samband hins
einstaklingsbundna og almenna eru afbrigði frá stefinu um sambland hins
sögulega tilfallandi og algilda sem við höfum nú þegar séð dæmi um.
Gagnrýni á slíka söguguðfræði eins og hún var stunduð innan frjálslyndrar
guðfræði á ofanverðri 19. öld kom frá mönnum sem einnig stunduðu sögulega
ritskýringu. Albert Schweitzer og Johannes Weiss drógu fram mikilvægi
apokalýptískra hugmynda í boðun Jesú. Slíkar hugmyndir reyndust vera and-
menningarlegar og væntu yfirvofandi heimsendis. Ljóst var að hinn sögulegi
Jesús var fjarlæg persóna sem tilheyrði framandi heimi sem ekki var til lengur.
Weiss gagnrýndi sérstaklega biblíugrundvöll hugmynda tengdaföður síns
Ritschl og túlkun hans á boðskap Jesú um guðsríkið.47 Jesús vænti guðsríkisins
sem guðlegu kraftaverki í framtíðinni. Guðsríkið tengdist ekki á nokkurn hátt
siðferðilegri fullkomnun mannkyns eða þjóðfélagslegum umbótum.
Trúarbragðasöguskólinn sýndi jafnframt fram á að sögurýnin gat ekki stað-
fest sérstöðu og yfirburði kristinna trúarhugmynda. Fá eða engin þeirra atriða
sem menn töldu sérkristin reyndust vera það: Jesús boðaði heimsendi eins og
aðrir; skírn og minningarmáltíð var að finna meðal annarra samtíðar
trúarbragða; dauði og upprisa guðlegra manna var að finna í launhelgunum;
frumkristni virtist einungis vera sérstakt afbrigði frá hinni útbreiddu guð-
vísistefnu. Slíkar niðurstöður hristu upp í kirkjulegum leiðtogum og upplýstum
almenningi. Viðbrögð manna við niðurstöðum sögulegra biblíurannsókna um
46 Adolf von Harnack, Das Wesen des Christentums (Miinchen und Hamburg: Siebenstern
Taschenbuch Verlag, 1964), bls. 109-117. Bókin var gefin út árið 1900 en hún inniheldur
fyrirlestra sem von Harnack flutti við Berlínarháskóla veturinn 1899-1900. Sjá einnig bls.
110, „Er hat erkannt, dass diese neue Stufe dem einzelnen und daher allen gehört, und hat
in dieser Úberzeugung das Evangelium mit vollum Bewusstsein in die Völkerwelt getragen
und vom Judentum auf den griechisch-römischen Boden hiniibergestellt." Sjá Hans
Wagenhammer, Das Wesen des Christentums: Eine begriffsgeschichtliche Untersuchung
(Mainz: Grúnewald, 1972) og Franz Courth, Das Wesen des Christentums in der Liberalen
Theologie, dargestellt am Werk Friedrich Schleiermacher, Ferdinand Christian Baurs und
Albrecht Ritschls (Theologie im Úbergang 3; Frankfurt/Bern/Las Vegas: Lang, 1977). Sjá
nmgr. 39, hér að framan.
47 Johannes Weiss, Die Predigt Jesu vom Reiche Gottes. Göttingen: Vandenhoeck &
Ruprecht, 1892. Einnig má benda á rit þeirra H. Gunkel, W. Wrede, W. Bousset og E.
Troeltsch. Hér er vert að benda á þá athyglisverðu staðreynd að í lok bókarinnar Von
Reimarus zu Wrede (Tubingen, 1906) dró Schweitzer þá ályktun að orð Jesú séu algild
vegna þess að þau voru sögð innan eskatólógískrar heimsmyndar; þess vegna eiga þau við
alls staðar!
72