Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Blaðsíða 144

Hjalti Hugason
höfundur áheyrendur sína og með hvaða hætti leitast hann við að taka tillit
til forsendna þeirra?
I þessari ritsmíð er ekki meiningin að gera grein fyrir rannsóknum á predik-
unum almennt eða taka einstakar predikanir til víðtækrar predikunarfræði-
legrar greiningar. Viðfangsefnið er þvert á móti að varpa ljósi á hvernig unnið
hefur verið með ákveðið stef í boðskap kirkjunnar í íslenskum predikunum á
þessari öld. Það þema sem hér er valið er upprisan eða boðunarefni kirkjunnar
á páskum.
Unnið verður með þrjár páskadagspredikanir úr útgefnum ræðustöfnum
eftir jafn marga höfunda. Söfnin eru: (1) Árin og eilífðin - Prédikanir eftir
Harald Níelssson prófessor í guðfrœði frá 1920, (2) Frá haustnóttum til
hásumars - Um nokkur meginatriði kristinnar kenningar eftir prófessor Björn
Magnússon frá 1965 og (3) Helgar og hátíðir eftir Sigurbjörn Einarsson
biskup frá 1976. Allir voru höfundarnir kennarar við guðfræðideild HÍ og
höfðu því mikil áhrif á uppvaxandi kynslóðir presta. A.m.k. tveir þeirra voru
auk þess nafntogaðir og viðurkenndir predikarar á sinni tíð og höfðu því mikil
áhrif úti á meðal þjóðarinnar. Predikanir þessara þriggja manna sýna líka
ákveðna breidd — jafnvel ákveðnar andstæður — í íslenskri guðfræðisögu á
20. öld.
Líta má á ræðusöfn þessi sem nokkurs konar framhald af klassískri lútherskri
postilluhefð. I hartnær 300 ár hvíldi íslensk heimilisguðrækni á slíkum útgefn-
um predikanasöfnum og eru helgidagapredikanir meistara Vídalíns frægasta
dæmið. Mikill munur er þó á því hlutverki sem ræðusöfnin þrjú gegndu í
kristnihaldi þjóðarinnar. Árin og eilífðin er sennilega síðasta ritið sem notað
var við eiginlega heimilisguðrækni. Yngri söfnin hafa aftur á móti að lang-
mestu leyti verið notuð við einstaklingsbundinn lestur. Þá má ætla að yngsta
safnið — Helgar og hátíðir — sé eitt síðasta rit þessarar tegundar sem nær
athygli út fyrir þröngan hóp virks kirkjufólks. Tími hinnar út gefnu predikunar
heyrir að öllum líkindum að mestu sögunni til.
Til glöggvunar á eðli og uppbyggingu ræðusafnanna ber að hafa þetta í
huga: Safn Haraldar Níelssonar hefur að geyma raunverulegar predikanir sem
voru fluttar í Fríkirkjunni í Reykjavík og holdsveikraspítalanum í Laugarnesi.
(Haraldur Níelsson 1920: (s. i)) Textavalið er oft frjálst og er predikununum
raðað eftir almanaksárinu. Bókin er því aðeins að hluta byggð á kirkjuárinu.
Að þessu leyti er beitt sömu aðferð og gert var á upplýsingartímanum þegar
Helgidagapredikanir sr. Arna Helgasonar í Görðum voru sendar á markaðinn
til höfuðs Vídalínspostillu. (Helgidaga Prédikanir 1839) Sú predikun sem hér
er tekin til umfjöllunar er þó út af guðspjalli páskadags samkvæmt 3. textaröð
(þó örlítið útvíkkað). (Helgisiðabók 1910, s. 39)
142